Arkitektúr og skipulag - 01.06.1989, Blaðsíða 73

laganna sé kannaður og endurskoðaður á kerfisbundinn hátt.”
Trausti nefnir enn fremur til stuðnings þessari skoðun sinni að
rannsóknir á streitu og tengslum hennar við heilbrigði manna
gefi tilefni til að það umhverfi sem einum er hollt er öðrum það
alls ekki. Því verði að taka meir mið af hverjum einstaklingi
í stað einhvers staðaleinstaklings:
„Hitt finnst mér sem hönnuði aftur á móti merkilegt að heyra,
sem læknisfræðilega skoðun, að A-manngerðinni
(átakamönnum) sé jafnhættulegt að vera án stressins eins og
B-mönnum sé hættulegt að vera undir miklu álagi.
Mér finnst þetta merkilegt því að þetta, ásamt ýmsu öðru,
bendir til að rangt sé að búa til algildi um hvaða tegund
umhverfis og hvaða magn áreitis henti fólki best.
Heilbrigðis- og byggingasamþykktimar í Reykjavík úa og
grúa af svona stórusannleikum og verða því beinlínis trygging
þess að einhverri óljósri meðalmanngerð líði vel í umhverf-
inu.
Dæmi um þetta er bannið við því að íbúð snúi aðeins í norður.
Eru læknisfræðilegu rökin fyrir þessu svo sterk að þau réttlæti
þetta bann? Er ekki ýmsum (þunglyndum) hentugast þetta
magn birtu? Eða svo annað dæmi sé nefnt: Eru rökin fyrir því
að lofthæð megi ekki vera undir 2,5 m, nógu sterk?
Eg tel að taka þurfi þessar reglugerðir til gaumgæfilegrar
endurskoðunar með það að leiðarljósi að útrýma grófum
alhæfingum. Eg tel að minna ætti að nota bönn, en nota frekar
leiðbeiningar eins og t.d. þá að íbúar á elliheimilum, skólum
og spítölum þoli illa meira en svo og svo margra desibela
hávaðafrá bílum og flugvöllum, en flestir aðrir þjóðfélagshópar
meira.”
I ritgerð Trausta er vikið að því hvemig skipulag byggðar og
samfélags hérlendis hefur leitað fyrirmynda erlendis, sem
virðast líta á einstaklingana sem hluta af einhverjum hópi þar
sem mest er um vert að allir séu sem líkastir: „Islenskt
þjóðfélag hefur smitast mjög af þeirri skandinavísku tilhneig-
ingu að reyna að þrýsta öllum og öllu inn í sama mótið. Einna
frægast dæmi um þetta er norsk-finnska skipulagið af
Fossvogshverfinu, þar sem arkitektar voru neyddir til að fylgja
þröngri fyrirsögn, þótt húsin ættu að byggjast spýtu fyrir
spýtu, meðan kollegar þeirra víða erlendis áttu við þann vanda
mestan að etja að finna hvernig hægt væri að losna undan þeim
skorðum einhæfni, sem stöðlun byggingaeininga setti hönnun.
Eg er þeirrar skoðunar að líðan fólks sé svo háð nákvæmri
hönnun hýbýla, er tekur til þarfa og smekks íbúanna, að þau
þurfi að vera sem næst „klæðskerasniðin” fyrir hverja
fjölskyldu. Staðlaðar lausnir þarf að líta á sem frumstætt
þróunartímabil í þjóðfélaginu, sem beri að yfirvinna.”
I öðrum kafla ritgerðarinnar tekur Trausti til skoðunar skipu-
lagslöggjöfina íslensku og fjallar um nýjan grundvöll fyrir
hana. Framarlega í kaflanum segir:
„Það mun vera útbreiddur misskilningur að skipulag feli það
í sér að setjast niður með blýant og fara að teikna. Þetta er þó
alrangt, því skipulag er fyrst og fremst fræðileg vinna. Ekki er
óalgengt að slík vinna við aðalskipulag taki mörg ár, en að
teiknivinnan - sem kemur mest í lokin - taki aðeins 2 til 3 daga.
Jafnvel deiliskipulag er líka að mestum hluta fræðileg vinna.
Misskilninginn á orðinu skipulag má að nokkru leyti rekja til
nafnsins á riti Guðmundar Hannessonar „Um skipulag bæja”,
því að í raun réttri telst meira en helmingur efnis bókarinnar til
umfjöllunar um arkitektúr: hönnun og gerð húsa. Þessi galli,
að skipulagsumræðan hér á landi hefur tíðum festst í
arkitektónískum útfærsluatriðum, hefur leitt til þess að sú
stærri hugsun, sem skipulagi er ætlað að gera skil, hefur fengið
miklu minni og ómarkvissari umræðu en skyldi.
Þessara ágalla sér skýran stað í skipulagslögunum íslensku.
T.d. er næsta lítið gert að því að móta farveg því fræðilega
starfi, sem er hvað afdrifaríkast í skipulagsstarfinu.”
Það sem Trausta finnst helst á skorta hvað varðar fræðilegan
grundvöll skipulagslöggjafarinnar íslensku er að heil-
brigðissjónarmið í skipulagi gera kröfur um aukna líkams-
hreyfingu fólks, minnkaðan tóbaksreyk, minnkun loft-, hávaða-
og sjónmengunaraf óþrifalegri starfsemi, aukin tengsl í borgum
og að menningar- og fagurfræðileg gildi verði hafin til vegs og
virðingar í umhverfishönnun.
Þriðji kafli ritgerðarinnar tekur til þess sem höfundurinn
nefnir „frumþætti nýrrar skipulagsstefnu”. Þar eru þrjú ný
stefnumið kynnt til að taka við af úreltri stefnu og bent á
hverjar breytingar þurfa að verða á skipulagslögunum. I stuttu
máli eru stefnumiðin þessi:
1. Hinni neikvæðu hólfunartilhneigingu verði mætt með
blöndun, tengingum og myndun heilda.
2. Vélrænu heimsmyndinni sé mætt með lífrænum
skipulagsmynstrum.
3. Fúnksjónalisma sé mætt með áherslu á listræn og mannleg
gildi.
I ritgerðinni eru svo sýnd nokkur hönnunardæmi til útskýringar
á hvemig beita má þessum nýju stefnumiðum.
Sjónarmið þau, sem fram koma í ritgerð Trausta Valssonar,
um nauðsyn heildarsýnar á skipulagsmálin og að líta lífrænt en
ekki vélrænt á umhverfi okkar eru að vísu ekki ný; á þessum
nótum hafa ýmsir erlendir hugsuðir tjáð sig í ræðu og riti á
síðustu árum. Það berafturá móti nýrra við að um slíkt sé ritað
á íslensku og var þó mál til komið. Einkum ber að fagna
hvatningunni til heilbrigðisstétta um að láta til sín taka við
mótun skipulagsstefnu líkt og gerðist á fyrri hluta aldarinnar
þegar Guðmundur Hannesson var upp á sitt besta.
Fyrirhugað er að gefaritgerðina út í sérútgáfu af Læknablaðinu
í haust, og þá einnig ritgerð þá sem önnur verðlaun hlaut í
verðlaunasamkepppni læknafélaganna. Þar gefst kostur á að
kynna sér sjónarmið Trausta Valssonar og höfunda 2.
verðlaunatillögunnar beint og milliliðalaust. I
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
71