AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.08.1996, Page 75

V
R K N A Ð U R
N N A Ð SITJA:
hugleiðing um hönnun
Charles R. Mackintosh, boröstofustóll
„Hill House", 1902 (Ijósm. Cassina)
Gerrit T. Rietveld, „Rau&ur og blór",
1918-23 (Ijósm. Cassina)
Alvar Aalto, „Paimio" hægindastóll,
1931-32 (Ijósm. Artek)
Að sitja er einnig verknaður ... ef fólk er
eitthvað þreytt getur það lagt sig.“ Á
þessa lund hljómaði svar hollenska
hönnuðarins Gerrits Rietvelds á milli-
stríðsárunum við umkvörtunum yfir hvað stólar hans
væru harðir ásetu. Svipuð setning var einnig höfð
eftir William Morris í lok síðustu aldar: „If you want to
be comfortable, go to bed.“ Þetta viðhorf, sem við
fyrstu sýn getur virst bera vott um vissan skort á um-
burðarlyndi, felur í sér grundvöllinn að þeirri hönnun
sem kennd hefur verið við módernisma og sett hefur
svip sinn á húsgagnaframleiðslu aldarinnar. Það er
einnig tilefni til hugleiðingar um samband hönnunar
við mannslíkamann og hegðan hans í umhverfi sínu,
eins og það birtist á þessari öld. Það má segja að í
hinu vestræna þjóðfélagi dagsins \ dag eyðum við
mestum tíma okkar í einhvers konar sitjandi stöðu.
Það er þvl ekki úr vegi að reyna að gera sér grein
fyrir hvernig sæti okkar hafa þróast til þessa, hvað
felst á bak við efni og lögun þessara nærtækustu
hluta umhverfis okkar.
Stólar hafa ætíð endurspeglað sjálfsímynd mannsins.
Ef litið er á sæti frá ýmsum tímum bera þau vitni um
hvernig fólk bar sig, hvernig það var klætt, hvernig
það hagaði sér í návist annarra og hvar það var statt
í þjóðfélagsstiganum. Stóllinn er það húsgagn sem
stendur manninum næst hvað varðar stærðargráðu,
útlit og snertingu. Með fótum sínum, örmum og baki
er hann eins konar spegilmynd sitjandi manns og
ber því eðlilega vitni um hegðan hans, jafnvel þegar
hann er auður og „óvirkur".
Nóg er að líta á setvenjur ólíkra menningarsvæða, til
að mynda Austur- og Vesturlanda, til að sjá hve orðið
„þægindi" er afstætt. Það ríkir einnig ákveðið afstæði
innan sama þjóðfélags. Þegar árið 1898 talaði austur-
ríski arkitektinn Adolf Loos um muninn á því sem gæti
talist hvílandi eftir því um hvaða verknað eða athöfn
væri að ræða: „hvíld eftir andlega áreynslu krefst alls
ólíkrar stellingar en hvíld eftir útivist". Rietveld gerði
sér einnig grein fyrir að hann gæti ekki krafist þess
sama af fólki sem stundaði erfiðisvinnu og af mennta-
mönnum. En þessi hlið málsins yrði of löng að rekja
hér og í þessari hugleiðingu mun því einfaldlega vís-
að til hins vestræna nútímaborgara á hverjum tíma.
Upphafsorð Morris og Rietvelds fela einmitt í sér nýjar
kröfur sem gerðar eru til manneskjunnar fyrir og eftir
síðustu aldamót. Stóll er ekki lengur aðlagaður mann-
inum heldur á maðurinn þvert á móti að laga sig að
nýjum línum og flötum hlutarins. í stað þess að vera
73
DR. ÁSDÍS ÓLAFSDÓTTIR LISTFRÆÐINGUR