AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1999, Blaðsíða 48

GUÐMUNDUR ÁRNI STEFÁNSSON, ALÞINGISMAÐUR, FYRRUM BÆJARSTJÓRI
SKIPULAG
ER RANHI SAHFÉLACSINS
var eiga skólar að vera? Hversu há
og þétt á byggðin að vera og hversu
mörg og víðfeðm opin svæði?
Hvernig á að haga samspili íbúða-
byggðar og svo aftur svæða fyrir at-
vinnurekstur og þjónustu? Hvernig á
að tryggja greiðar,en jafnframt öruggar samgöng-
ur; gangandi, hjólandi, ríðandi og akandi? Og
fljúgandi og siglandi? Hvar verður unnt að stunda
íþróttir? Hvar er menningin, kirkjan, verslunin?
Það er allt þetta og svo langtum fleira sem skipu-
lagsmál snúast um. Skipulag er rammi samfélags-
ins; sköpun og/eða viðhald umhverfis, sem
stuðlað getur að velsæld og hamingju alls almenn-
ings, en tekur jafnframt tillit til hinna ólíku þarfa
fólks.
Þéttbýlismyndun hefur þróast á ýmsan veg hér
á landi og langt í frá alltaf eftir fyrirfram gefnum
forsendum; útpældu skipulagi. Það er raunar ekki
fyrr en á þeirri öld sem nú er senn á enda, sem
menn hérlendis gáfu mikilvægi skipulags einhvern
gaum. Uppbygging og ákvarðanir fyrri tíma eru
eðlilega með ýmsu móti og taka mið af samtíman-
um hverju sinni. Sumt er þannig barn síns tíma í
þeim efnum og hefur þá gjarnan þurft að breyta
með róttækum hætti fyrirkomulagi byggðar og
þjónustu til að mæta þörfum nútímans. í öðrum til-
vikum hefur form og innihald byggðarinnar staðist
býsna vel tímans tönn og mætt þörfum nútíma-
fólks með prýðilegum hætti með minniháttar
breytingum og aðlögun.
ÓLÍK SVEITARFÉLÖG
Á suðvesturhorni landsins hafa sveitarfélögin,
sem nú eru átta talsins og mjög mismunandi að
stærð, í tímans rás tekið á sig mismunandi yfir-
bragð. Stundum meðvitað samkvæmt fyrirfram
gerðum langtímaforsendum, en oft einnig fyrir lítt
fyrirséða þróun byggðar. Sum þessara sveitar-
félaga byggja á gömlum merg, þar sem íbúða-
byggð, atvinnurekstur og þjónusta hafa um ára-
tuga- og aldaskeið verið sjálfsögð blanda. Önnur
sveitarfélög hafa breyst úr sveit í þorp og síðan í
bæ á örfáum áratugum. Fyrst hefur fólkið komið
og byggðarlögin um tíma verið eins konar svefn-
bæir, þar sem atvinna og þjónusta hefur að veru-
legu leyti verið sótt í önnur sveitarfélög af íbúun-
um. Þetta hefur breyst hægt og bítandi. Sveitar-
félögin á svæðinu eru flest að mestu sjálfum sér
nóg um grundvallarþjónustu. Hins vegar hefur það
fest í sessi og mun ekki breytast, að allt
suðvesturhornið er eitt atvinnusvæði og íbúarnir
sækja vinnu þvert á bæjarmörk. í sumum
** en hínír sem geta státað af
fólksfjölgun, segja á hrinn bóg-
rinn að nýju íbúarnrir hafri Mkesrið
með fótunum.4*
sveitarfélaganna hafa orðið fólksfjölgunar-
sprengjur við og við og gjarnan hafa þau skipst á
þeim hlutverkum eftir tímabilum - hefur þar ráðið
stefnumörkun stjórnenda einstakra sveitarfélaga
frá einum tíma til annars, svo sem varðandi
lóðaframboð, markaðssetningu sveitarfélagsins
og fleira. Svæðið á hins vegar það sameiginlegt
að þar hefur orðið gífurleg fjölgun síðustu áratugi;
fjölgun sem ekki sér fyrir endann á.
Það er Ijóst að örar sveiflur í mannfjölda reynast
sveitarfélögum ævinlega erfiðar. Þar eins og í
flestu öðru er farsælli fyrirséð hæg og yfirveguð
þróun. Hins vegar hefur óneitanlega verið í gangi
meðvituð og ómeðvituð samkeppni um sálirnar;
það sveitarfélag sem ekki hefur státað af umtals-
verðri fjölgun íbúa hefur gjarnan verið talið eftir-
bátur hinna. Forsvarsmenn þeirra hafa gjarnan
fengið það í hausinn, t.d. í umræðu fyrir sveitar-
stjórnarkosningar, að enginn vilji í sveitarfélagið
þeirra, en hinir, sem geta státað af fólksfjölgun,
segja á hinn bóginn að nýju íbúarnir hafi „kosið
með fótunum".
BÆJARNÖRK TIL VANDRÆÐA
Mörk þessara sveitarfélaga hafa til orðið með til-
viljanakenndum hætti, oftast á sögulegum for-
sendum, sem eiga litla skírskotun til nútímans og
hafa oftar en ekki verið farartálmi framfara og eðli-
46