AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.09.2003, Blaðsíða 54

Salvör Jónsdóttir, skipulagsfræðingur, forstöðum. Skipulags- og byggingarsviðs, Reykjavík
Um skipulag og
hlutverk ráðgjafa
Á undanförnum árum og misser-
um hefur aukinn áhugi á umhverf-
is- og skipulagsmálum berlega
komið í Ijós. í þessari grein verður
fjallað um þennan aukna áhuga,
viðbrögð við honum og hlutverk
skipulagsráðgjafa í því sambandi.
Um skipulagsmál
Aukinn áhugi á skipulagsmálum
er annars vegar afrakstur aukinn-
ar upplýsingar og umhverfisvit-
undar almennings og er hins veg-
ar sprottinn upp í kjölfar vaxandi
mengunar og slæmrar nýtingar á
landi og landsgæðum. Hið síðar-
nefnda eru oft kallað rýrnandi um-
hverfisgæði í mörgum vestrænum
ríkjum.
Skipulagsáætlun er lýðræðislegt
stjórntæki yfirvalda (hér sveitarfé-
laga) til að stýra og hafa áhrif á
framtíðarþróun byggðar og sér til
aðstoðar ráða þau til sín sérfræð-
inga til að setja raunhæf og skyn-
samleg markmið og til að sinna
skipulagsgerð.
Skipulag gengur út á að sam-
ræma mismunandi þarfir, skoðan-
ir, markmið og óskir. Allar ákvarð-
anir sem teknar eru í skipulagi
þarf að vera hægt að rökstyðja og
því er nauðsynlegt að leiðarljös og
markmið séu sanngjörn, skýr og
öllum Ijós.
Algengt er að borgir á vesturlönd-
um setji sér markmið sem stuðla
að endurheimt umhverfisgæða,
draga úr mengun og landbruðli.
Þessi markmið eru í anda þeirra
viðhorfa sem hafa verið áberandi í
vestrænum skipulagsfræðum í
meira en áratug og kennd eru við
ný-borgvæðingu (new urbanism).
Um þessa stefnu hefur vissulega
verið deilt en margar borgir bæði
austan hafs og vestan hafa til-
einkað sér aðferðir hennar.
Megináherslur ný-borgvæðingar
felast í því að við skipulagsgerð
sé tekið tillit til eftirfarandi þátta:
• Lífskjara og félagslegrar einingar
íbúanna. Til að stuðla að þessu er
t.a.m. gert ráð fyrir að byggt sé
þétt, þannig að grannar deili með
sér görðum og opnum svæðum.
• Áherslu á gönguleiðir og göngu-
færi íbúa til að sækja sér nauð-
synlega þjónustu.
• Minnkandi áherslu á bíla og bíl-
væðingu. Bílskúrum er komið fyrir
baka til á lóðum og stæði við göt-
ur koma í stað stórra bílastæða
og áhersla á almenningssam-
göngur er aukin.
• Blöndunar byggðar. Horfið er frá
skipulagsaðferðum eftirstríðsár-
anna þar sem gert var ráð fyrir
einsleitum úthverfum með stórum
lóðum og lítilli blöndun samfélags-
hópa.
Þessi nálgun krefst þverfaglegrar
samvinnu og hefur af þeim sökum
verið bent á að hún geti hvatt til
endurnýjunar borga vegna þess
að hún stuðli að lausnum á bæði
félagslegum og skipulagslegum
vandamálum. Til að þessi aðferð
beri árangur þarf almenningur að
geta tekið þátt í henni. Til að auð-
velda slíka þátttöku þarf almenn-
ingur að vera meðvitaður um rót
vandans (rýrnandi umhverfis-
gæði), tilbúinn til að takast á við
hann og skilja þær aðferðir sem
vænlegar eru til að ná úrbótum.
Upplýsing og fræðsla til almenn-
ings er því nauðsynleg hér eins
og í öðrum umbótaverkefnum.
Útfærsla þeirra markmiða sem
valdhafar setja í aðalskipulagi, í
hvaða anda sem þau eru, er síð-
an í höndum skipulagsráðgjafa,
embættismanna og framkvæmd-
araðila sem að lokum koma
skipulaginu í framkvæmd. Til að
vel til takist er nauðsynlegt að
þessir aðilar skilji hvernig ákvarð-
anataka um landnotkun og land-
nýtingu hefur áhrif á lífskjör í við-
komandi sveitarfélagi og kunni að
beita þeim aðferðum sem væn-
legastar eru til að markmiðum sé
náð.
Um hlutverk skipulagsráð-
gjafa
Skipulagsgerð er tiltölulega ungt
fag á íslandi en vinna við það hef-
ur þróast líkt og í öðrum vestræn-
um ríkjum, frá því að vera einkum
unnið af tæknimönnum til þess
sem nú tíðkast að skipulag sé
unnið í samstarfi fjölmargra fagað-
ila.
Eitt af því sem oft er gagnrýnt
þegar fjallað er um skipulagsmál
er svokallaður skortur á heildar-
sýn. Sannarlega verður mikilvægi
heildarsýnar við skipulag seint
ofmetið - gott skipulag verður
ekki unnið í þröngri afmörkun
hvorki hvað varðar rými né efnis-
tök. Skipulagsstigin tvö, sem
sveitarfélög sinna upp á sitt ein-
dæmi, aðal- og deiliskipulagsstig,
gera nokkuð ólíkar kröfur til skipu-
lagsráðgjafa en engu að síður
gilda þau markmið sem mótuð
eru í aðalskipulagi við deiliskipu-
lagsgerð. Þannig er tryggt að
skipulagsráðgjafi haldi þeirri sýn
að verkefnið sé hluti af stærra
samhengi jafnvel þó deiliskipu-
lagseiningar gefi oft freistandi til-
efni til meiri áherslu á borgar-
52