Bændablaðið - 23.02.2023, Qupperneq 58

58 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. febrúar 2023
LESENDARÝNI
Á sama tíma
er staðan sú
að samkvæmt
bókhaldi Orku-
stofnunar um
uppruna raforku
voru aðeins 13%
þeirrar orku
sem framleidd
var á Íslandi
2021 talin endurnýjanleg. Stærstur
hluti íslensku orkunnar byggir á
jarðefnaeldsneyti (63%) og losar
8,4 milljónir tonna koltvísýrings. Og
ekki má gleyma að 24% íslensku
orkunnar byggja á kjarnorku skv.
þessu sama bókhaldi.
Ástæðan er auðvitað sú að
Landsvirkjun, og fleiri orku-
framleiðendur, hefur selt fyrir-
tækjum úti í heimi, sem nota
jarðefnaeldsneyti eða kjarnorku við
sína framleiðslu, upprunaábyrgðir
íslensku orkunnar. Þannig geta þessi
fyrirtæki úti í heimi hrósað sér af því
að nota umhverfisvæna orku, þó þau
geri það ekki í raun. Orðspor erlendu
fyrirtækjanna batnar til muna – en
geta fyrirtæki sem nota raforku
hérlendis haldið sínu góða orðspori
á sama tíma? Varla.
Upprunaábyrgðir – fundið fé?
Tinna Traustadóttir og Valur Ægisson,
starfsmenn Landsvirkjunar, skrifa í
Bændablaðið 12. janúar sl. að óttinn
við upprunaábyrgðir sé ástæðulaus.
Svo er að skilja af skrifum þeirra að
sala á upprunaábyrgð sé fundið fé
fyrir Landsvirkjun, fyrirtæki allra
landsmanna, sem þau starfa fyrir.
Upprunavottun er bara saklaust
bókhald. Í raun sé ekkert breytt nema
það eitt að tekjur Landsvirkjunar
vaxa og það sé skylda fyrirtækisins
að nýta sér þennan möguleika til
tekjuöflunar.
Það er alkunna að í bókhaldi er
kúnstin að færa „debit“ og „kredit“
rétt – bókhaldið þarf að vera rétt fært
og trúverðugt. Rétt fært bókhald á
að tryggja að enginn skreyti sig
með stolnum fjöðrum – og koma
í veg fyrir svindl og ósannindi, og
„grænþvott“.
Glatað mannorð íslensku
raforkunnar
Þessi grein fjallar ekki um það hvort
evrópskt upprunaábyrgðakerfi sé
gott eða slæmt. Ísland valdi fyrir
löngu að vera hluti af þessu kerfi og
nýtur af því fjárhagslegs ávinnings.
En hvað hafa Íslendingar látið af
hendi fyrir þennan fjárhagslega
ávinning? Íslendingar hafa selt það
orðspor að íslenska orkan sé 100%
endurnýjanleg orka.
Norðurál skreytir sig með stolnum
fjöðrum
Norðurál notar um 25% allrar raforku
sem framleidd er á Íslandi. Ef að
líkum lætur er því um 2/3 af þeirri
raforku sem Norðurál notaði árið
2021 jarðefnaeldsneyti að uppruna
og fjórðungur raforkunotkunar
fyrirtækisins kjarnorka, samkvæmt
þar að lútandi reglum og bókhaldi.
Losun fyrirtækisins vegna
raforkunotkunar er því óbeint um 2,1
milljón tonna koltvísýrings.
Reglurnar banna blekkingar
Í reglugerð nr. 767/2012, sem
upprunaábyrgðakerfið byggir á,
eru ákvæði til að koma í veg fyrir
tvítalningu endurnýjanlegs uppruna
orku. Orkunotendum er skylt að
byggja á þeim reglum þegar þeir
gefa viðskiptavinum upplýsingar
um eigin orkunotkun.
Ef orkunotendur hyggjast lýsa
því yfir að þeir noti endurnýjanlega
orku við framleiðslu sína eða
starfsemi, þurfa þeir að afla
sér upprunavottaðrar orku frá
sínum orkusala eða kaupa sjálfir
upprunaábyrgðir á Evrópska
efnahagssvæðinu.
Samkvæmt gildandi reglum
er fyrirtækjum í sjávarútvegi,
matvælaframleiðslu, stóriðju og
ferðaþjónustu, ekki heimilt að
lýsa því yfir að raforkunotkun
þeirra byggist að öllu leyti á
endurnýjanlegum orkugjöfum,
nema þeir geti flaggað uppruna-
vottun sem staðfestir það.
Norðurál hefur ekki upplýst neitt
í þá veru eftir því að best verður séð.
Líklega haga fleiri stórfyrirtæki
sér með sama óheiðarlega hætti
og Norðurál.
Stjórnvöld sáu fyrir hættuna
á misnotkun
Að nýta tvisvar endurnýjanlegan
uppruna íslensku raforkunnar
fer í bága við skuldbindingar
EES-samningsins og stríðir gegn
markmiði íslenskrar löggjafar og
löggjafar Evrópusambandsins um
upprunaábyrgðir.
Í skýrslu frá 2016 „Upp-
runaábyrgðir í íslensku samhengi“
segir m.a. að vegna einangrunar
íslenska flutningskerfisins og
almennrar vitneskju um endur-
nýjanlegan uppruna íslenskrar
orku, væri hætt við að uppruninn
yrði í reynd nýttur í viðskiptalegu
tilliti bæði hér á landi (af
orkunotendum sem hafa þó ekki
keypt upprunaábyrgðir) og
erlendis af kaupendum íslenskra
upprunaábyrgða á Evrópska
efnahagssvæðinu.
Það er mikilvægt fyrir ímynd
Íslands og trúverðugleika, já
jafnvel sjálfsmynd landsmanna,
að uppruni endurnýjanlegrar orku
sé ekki tvínýttur.
Landsvirkjun komi skikki
á viðskiptavini sína
Það er löngu tímabært að
Landsvirkjun krefjist þess að
Norðurál – það fyrirtæki sem nýtir
25% af raforku landsins – segi satt
til um uppruna þeirrar orku sem
það nýtir í starfseminni.
Það er líka kominn tími til
að viðurkenna að það fylgir
því kostnaður að græða á
upprunaábyrgðum fyrir raforku.
Þær eru ekki bara fundið fé
eins og Landsvirkjun fullyrðir.
Heiðarleiki, orðspor og
raunverulegur árangur í loftslags-
málum er í húfi.
Tryggvi Felixson,
formaður Landverndar.
Sannleikurinn er sagna bestur
– Af upprunaábyrgðum raforku og heiðarleika
Í samfélagsskýrslu Norðuráls fyrir árið 2021 segir: „Norðurál notar
100% endurnýjanlega raforku við alla framleiðslu.“ Fyrirtækið fullyrðir
einnig í sömu skýrslu að það framleiði ál með einu lægsta kolefnisspori í
heimi og sé stolt af sínum þætti í nýtingu einnar mikilvægustu auðlindar
Íslands, sem er hrein og umhverfisvæn orka úr fallvötnum og jarðvarma.
En er þetta sannleikanum samkvæmt?
Tryggvi Felixson
Höfundur hefur tryggt sér upprunavottaða raforku fyrir heimili sitt eins og
sjá má á meðfylgjandi staðfestingarskjali frá Orku náttúrunnar.
Á liðnum árum hefur mikið verið rætt
um kolefnisspor ekki síst um kolefnisspor
jórturdýra og framleiðslu á rauðu kjöti. Á
Íslandi hefur þessi umræða líka snúist um
ástand beitilands, uppblástur og gróðureyðingu.
Þar hefur sauðkindin gjarnan verið talin
áhrifvaldur, að ósekju.
Fyrir 60 árum var rætt
um ofbeit og uppblástur og
sauðkindinni kennt um. Mér
fannst umræðan ósanngjörn.
Ég spurði mig: Hvernig geta
sauðfjárbændur brugðist við
þessum ásökunum?
Svar mitt var þetta:
Aukum afurðir eftir hverja
kind með aukinni frjósemi
og þyngri lömbum. Aukum
ræktun, stækkum túnin, aukum fóðuröflun, bætum
fóðrun og beitiland. Með þessa stefnu að vopni
hafa íslenskir sauðfjárbændur gjörbreytt íslenskri
sauðfjárrækt og á sama tíma hefur hún leitt til
lækkunar á kolefnisspori íslenska dilkakjötsins!
Þegar vel er að gáð hefur þetta gerst á síðustu
áratugum:
1. Fyrir 90 árum var 99% af fóðri sauðfjár af
úthaga, sjá tilvitnun (1).
2. Fyrir 45 árum voru rúm 60% af fóðri
sauðfjár tekið af ræktuðu landi!
3. Frá 1990 til 2017 jókst framleiðni
sauðfjárræktarinnar um rúm 30%, og þar með
lækkaði kolefnisspor kindakjöts um tæp 30%,
meðal annars vegna aukinnar framleiðslu, afurða,
eftir hverja kind. Meiri frjósemi og þyngri lömb.
Þessi þróun hefur átt sér stað vegna
markvissrar stefnu sauðfjárbænda. Þetta
þýðir með öðrum orðum að sauðfjárbændur
hafa minnkað beitarálag á úthaga úr 99% af
heildarfóðurþörf sauðfjárstofnsins, niður í
25- 30% hin síðari ár. Það breytti ekki neinu
þó fjöldi sauðfjár væri 700 þúsund í stað 400
þúsund, eins og nú er komið. Sennilega kemur
aðeins 20–25% af fóðri (meðtalin beit) sauðfjár
af óábornum úthaga í dag.
Gegndarlausar ásakanir
Ég hef starfað við og í landbúnaði alla mína
ævi. Allan þennan tíma hafa sauðfjárbændur
verið milli tannanna á fólki. Fyrstu árin, var
það bara uppblástur og gróðureyðing, sem
var sauðfjábændum að kenna. Kjötið var talið
hollt og gott. Jú ,jú, alveg ágætt, eins og allir
vita. Svo kom umræðan um hlýnun jarðar og
þá vantaði sökudólga. Rauða kjötið varð fyrir
valinu, lá vel við höggi enda gusast metan út
um afturendann. Áhrif metans eru hins vegar
ofmetin, það hverfur á 10–20 árum, eins og oft
hefur verið bent á.
Stefna sauðfjárbænda undanfarna áratugi
Ég hóf störf hjá Búnaðarfélagi Íslands, sem
ráðunautur í sauðfjárkynbótum 1966. Eitt
fyrsta verk mitt var að koma skýrsluhaldi í
sauðfjárrækt á tölvutækt form svo nota mætti
nýjustu tækn í þágu kynbótanna. Aðaláherslan
í sauðfjárræktinni var að auka afurðir eftir
hverja kind, með aukinni frjósemi og fallþunga
lamba. Eitt af því sem gerði þessa breytingar
á sauðfjárrækt mögulega var aukin ræktun.
Ræktun mýra, sanda og mela hefur aukið
möguleika bænda til fóðuröflunar. Það hefur
gert þeim mögulegt að flytja framleiðslu
dilkakjöts af úthaga inn á ræktað land, eða
áborinn úthaga. Hugsanlega höfum við gengið
of langt í því efni þar sem áburðarverð hefur
hækkað gegndarlaust, eins og raun ber vitni.
Víða er úthagi vannýttur, sinuflákar sem
fénaður lítur ekki við.
Undanfarin ár hef ég skrifað 3 greinar um
kolefnisspor íslensks kindakjöts. Tvær greinar
2020, ásamt Eyjólfi Kristni (2 og 3) og eina
grein 2022 um sama efni (4): Um kolefnisspor
dilkakjöts á Íslandi. Niðurstaða rannsókna og
útreikninga minna er þessi:
• Íslenskt dilkakjöt er kolefnisfrítt, ef
bóndinn á um 0,5 ha af grónu landi til að vinna
upp kolefnissporið úr 15 kg CO2 niður í 0,
samanber grein mína í Bændablaðinu 22. 9.
2022.(4)
• Íslensk sauðfjárrækt, sem heild, er
kolefnisjákvæð um þúsundir tonna af CO2, ef
tekið er tillit til áhrifa beitar sauðfjár á uppskeru.
Eins og allir vita hefur beit þau áhrif að uppskera
eykst, samanber beitartilraunirnar, sem stýrt
var af FAO, og gerðar voru hér á landi á 8. og
9. áratug síðustu aldar. Þessar tilraunir voru á
vegum Rannsóknastofnunar landbúnaðarins,
Búnaðarfélags Íslands, Landgræðslu ríkisins
og Bændaskólans á Hvanneyri. Auk þess lögðu
Búnaðarsambönd og ráðunautar þeirra fram
ómælda vinnu.
• Golfsamband Íslands nýtir sér niðurstöður
beitartilraunanna og eykur fjölda slátta til
að auka vöxt á golfvöllum og auka um leið
kolefnisbindingu golfvalla. Verkefnið heitir
Carbon par.
• Íslenskir sauðfjárbændur ættu að
geta haft tekjur af sölu CO2 vegna aukinnar
bindingar, sem afleiðingu beitar sauðfjár, þegar
markaður með kolefnisbindingu lítur dagsins
ljós. Meira um það seinna.
Þrátt fyrir að ég telji að sýnt hafi verið
fram á að íslenskt dilkakjöt sé kolefnisfrítt,
eru einstaklingar og opinberir aðilar enn að
nota tölur um kolefnisspor kindakjöts upp á
24 kg CO2/á kg kjöts og janvel hærra. Það er
óforskammað og rakalaus ósannindi.
Sveinn Hallgrímsson,
fyrrv. ráðunautur í sauðfjárrækt.
Heimildir:
1. Sveinn Hallgrímsson, (Ólafur G. Vagnsson
1976 & Pétur H.Hjálmsson): Sauðfjárrækt og
gróðurvernd. Ráðunautafundur 1976:
Fjölritað efni, bls. 12.
2. Sveinn Hallgrímsson og Eyjólfur K.
Örnólfsson 2020. Íslensk sauðfjárrækt og
kolefnisspor hennar. Bændablaðið 26: (16) 43.
3. Sveinn Hallgrímsson og Eyjólfur K.
Örnólfsson 2020: Íslensk sauðfjárrækt og
kolefnisspor. Hvaða einingar á að nota við mat á
kolefnisspori? Bændablaðið 10. 9. 2020, bls. 41.
4. Sveinn Hallgrímsson 2022:
Um kolefnisspor dilkakjöts á Íslandi.
Bændablaðið 22.9. 2022, bls. 38.
Íslenska dilkakjötið er kolefnisfrítt
Sveinn
Hallgrímsson.