Kirkjublaðið - 09.12.1946, Blaðsíða 14

14
KIRKJUBLAÐIÐ JÓUN 1946
Dimmir dagar — ljóssins hátíð. Það er veruleiki
skammdegisins og eftirvænting birtunnar, sem á-
vallt endurtekur sig. Og jólahátíðin hefir í hugum
kristinna manna á norðurhveli jafnan haft tví-
þætta merkingu: Tilkomu „ljóssins herra“ og b'yrj-
un „hækkandi sólar“. Hér er sem sé um að ræða
bæði tru og skoðun. En í rauninni getur þetta hvor-
ugt staðizt, nema þjóðunum hafi tekizt að tileinka
sér nokkuð af því, sem vér nú nefnum menningu,
enda eru þessi fyrirbrigði mjög fléttuð hvert inn í
annað. —- Forfeður vorir hinir heiðnu, er jólahátíð
héldu með öðrum hætti en vér, og höfðu sinn átrún-
að að leiðarstjörnu, máttu fyllilega kallast menn-
ingarþjóð á sína vísu, með ákveðnum trúar- og
menningarverðmætum, og má svo rekja í fleirum
efnum víða um heim, allt frá fyrnsku, þótt ekki sé
það allténd viðurkennt af nútímamönnum. En með
menningunni hækkuðu trúarbrögðin.
Með þetta, sem nú var sagt, að inngangi, mætti
víkja lítillega að efni, sem virðist nokkuð sérstakt,
en er þó í raun réttri næsta almenns eðlis, og kalla
mætti samskipti og menning. Snerta þau atriði þró-
un eða þróunarskilyrði andlegrar menningar, bæði
í fjölmenni og fámenni, og hefir þetta aftur ótví-
ræð áhrif á viðgang hinna svonefndu trúarbragða
mannkynsins.
*
Menn geta með miklum rétti sagt, að uppruni
menningar, sem svo er kölluð, sé sama og upphaf
alls mannlegs samfélags. Þá fyrst, er menn tóku að
lifa saman, fleiri en tveir og tveir, sköpuðust skil-
yrði til þess, að „menning“ gæti átt sér stað, þ. e.
innbyrðis tillit og samskipti til líkamlegra og and-
legra þrifa. Þegar mennirnir hafa fyrir óralöngu
komið sér saman um, hvort sem meira eða minna
sjálfrátt eða ósjálfrátt hefir verið, að byggja sama
ból, lifa hver nálægt öðrum „til trausts og halds“,
þá mátti kallast, að myndazt hafi sambýli, fyrst í
smáum stíl, síðan í stærra mæli. Þá urðu sameigin-
’ÍAli SDveiniAon AÚAiuma&ur:
Trú ng menning
Jóiaföstuhugleiðing
leg átök kleif, og fyrsti grundvöllur var lagður að
friðsamlegum störfum, þar sem allir hlutu ekki að
berjast við alla. Þá gat menningin þróazt og borið
ávexti, bæði hið ytra til öruggari afkomu og hið
innra, til fágunar mannsins sem skynsemi gæddrar
veru og til þroskunar í félagslegum skilningi, til
mannúðlegrar og — trúarlegrar vitundar. Það virð-
ist fyrst geta komið til á miklu síðara og hærra
menningarstigi, að einveran, eins og ýms dæmi
sanna, gæti þjálfað mannsandann, þegar hennar var
leitað út úr ys og þys mannlífsins til umhugsunar
um hin æðstu rök.
*
Það verður nú eigi með vissu sagt, hvort öll fyrir-
brigði í andlegu lífi mannsins hafi þróazt á þenna
veg, og þá ekki sízt þau, sem verða víðtækt dæmi
og allur þorri manna þekkir bezt: Trúarlífið, sem
kemur fram í trúarbrögðum þjóðanna. Um þetta
mætti margt ræða og af ýmsum staðreyndum álykta,
en á því eru engin tök hér til hlítar.
Ýmsir þjóðfræðingar og þjóðtrúarfræðingar hafa
fyrrum haldið því fram, að þar væri að leita upphafs
trúarbragða mannsins, sem er „hræðsla" hans við
það, sem honum er óþekkt eða óskiljanlegt, þ. e.
beygur hans af því ókunna, sem hann hvorki gat
greint, séð né heyrt. Að öllu leyti er þetta ekki út í
bláinn, en nær vitanlega alltof skammt og ristir
yfirleitt ekki djúpt sem skýring. Mörg dæmi eru til
þess, og reyndar almennt hjá villiþjóðum, að þær
trúa á „stokka og steina“, sem kallað er, — á skepn-
ur og kvikindi í lofti og á láði og í legi, á trén í
skóginum og klettana í fjöllunum, o. s. frv. En á bak
við þetta hefir ávallt legið einhver hugmynd um,
að það væri ímyncl einhvers æ'öra og máttugra. Það
var andi eða máttur fjallanna og skóganna, vatns-
ins og loftsins, hins kvika og hins ókvika, sem menn
trúðu á, óttuðust eða aðhylltust. Það var hin „and-
lega“ þörf hins frumstæða og fávísa manns, sem í
þessu fann sér eitthvað áþreifanlegt, eitthvað með