Ský - 01.09.2005, Qupperneq 20

Stjórnmálamenn
í baráttu gegn
auðvaldinu
Texti: Sigurður Bogi Sævarsson
Sannfæringarkraftur og einstök ræðu-
sniild gerðu Einar Olgeirsson að eftir-
minnilegum stjórnmálamanni. Ungur sá
hann roðann íaustri og eftir nám íÞýska-
landi sneri hann aftur heim til íslands.
Hann hélt á sínar heimaslóðir norður
á Akureyri og átti árið 1924 þátt í stofn-
un jafnaðarmannafélags þar í bænum
sem hafði meðal annars þann yfirlýsta
tilgang að efla verkalýðshreyfinguna
og „... styrkja verkamenn í stjettabar-
áttu þeirra gegn auðvaldinu," eins og í
samþykktum sagði.
Kom með birtu í bæinn
I litlum bæ norður við ysta haf var þessi
málflutningur sem lind í eyðimörk.
Fólkið sem bjó flest hvert við lítil efni
öðlaðist nýja von um bjartari framtíð og betri
daga þegar það heyrði til Einars, sem boðaði nýjar
lausnir byggðar á sósíalískum hugmyndum sem
áttu rætur sínar að rekja austur til Garðaríkis og
byltingar bolsévika þar haustið 1917.
Þeim sem þetta skrifar er minnisstætt viðtal
við konu norður á Akureyri sem fæddist nokkru
fyrir aldamótin 1900. Viðtalið var tekið í tilefni
102ja ára afmælis hennar og eftirminnilegt er
þegar ég spurði hana um stiklur úr lífsbarátt-
unni, sem hún viðurkenndi að oft hefði verið
hörð. En það var sem brygði fyrir bliki á auga
þegar hún nefndi Einar Olgeirsson; manninn
sem kom með birtu í bæinn og gaf fólkinu von.
Einar Olgeirsson.
Það fólk
sem
aðhylltist
stjórnarfar
alræðisins
mótaðist af
þekkingu
Sósíalisti í menntaskóla og veruleika
sem er allt
annar en
gerist í dag.
Einar Olgeirsson var fæddur á Akureyri í ágúst
1902. Hann var bráðger ungur piltur og eðli-
lega stefndi hugur hans því til mennta. Efnahag
foreldra hans var þó þröngur stakkur sniðinn.
Þegar móðurbróðir Einars í Reykjavík bauð
honum húsnæði og fæði opnaðist hon-
um hins vegar möguleiki til náms og
stúdentsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík lauk Einar árið 1921.
Á menntaskólaárum sínum lét Einar
ýmis þjóðþrifamál til sín taka og við
þriðja mann samdi hann tillögur til
breytinga á starfsháttum skólans. I því
máli hafði hann frumkvæði, sem sýndi
að snemma beygðist krókurinn til
þess sem verða vildi „... um forystu- og
málafylgjuhæfileika hans," segir Sig-
urður Ragnarsson í grein um Einar í
tímaritinu Andvara árið 2002.
Þar segir ennfremur að á mennta-
skólaárunum hafi Einar sömuleiðis farið
að grúska í ýmsum bókum um þjóðfé-
lagsmál, meðal annars eftir bolsévika
í Rússlandi. Eftir þann lestur hafi Einar
orðið sannfærður sósíalisti en áður hafi þjóð-
félagslegar hugmyndir hans þó nokkuð verið
farnar að hneigjast til þeirrar áttar.
Mótaðist af öðrum
veruleika
Eftir stúdentspróf hélt Einar til Þýskalands
og stundaði næstu árin nám í bókmenntum
við háskóla í Berlín, en á þeim tíma var
borgin suðupottur ýmissa nýrra stefna og
strauma sem þá voru í deiglunni. Fyrir ung-
an mann með frjóan huga hefur því verið
sælutími að dveljast í Berlín, þar sem hann
dvaldist um þriggja ára skeið. Auk námsins
kom hann að fleiru, tók sér það meðal ann-
ars fyrir hendur, ásamt Stefáni Pjeturssyni,
að þýða yfir á íslensku Kommúnistaávarp
þeirra Marx og Engels: grundvallarrit hinna
kommúnísku fræða.
í seinni tíð hefur fólk sem aðhylltist
kommúnismann oft verið gagnrýnt, þá fyrst
ský 20