Ský - 01.09.2005, Qupperneq 22

Stjórnmálamenn
voru forsenda þess að flokkurinn
studdi þessa ríkisstjórn, þar sem
Jónas frá Hriflu réði lögum og lofum.
Fleiri ástæður, svo sem hugmynda-
fræðilegar, urðu þess valdandi að
Kommúnistaflokkur fslands var
stofnaður árið 1930. Einar skipaði
sér strax í raðir hans og eftir að hann
flutti suður til Reykjavíkur fór hann
að sinna ýmsu innra starfi í flokkn-
um svo sem leshringjum með ungu
fólki þar sem Kommúnistaávarpið og
heimspeki þess var krufin til mergj-
ar. Leshringjunum hélt Einar úti allt
fram yfir 1970 og óhætt er að segja að
þeir séu einhver merkilegasta upp-
eldisstöð íslenskra stjórnmála fyrr og
síðar.
Flokksformaður í áratugi
Ýmis ágreiningur varð þess valdandi að Kommúnistaflokkurinn
leið undir lok. Haustið 1938 var arftaki hans stofnaður, það er
Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn, en auk komm-
únista var þar einnig nokkur hópur manna úr Alþýðuflokknum
sem fylgdi Héðni Valdimarssyni að málum. Héðinn var formaður
flokksins fyrsta kastið, en hvarf fljótlega á braut. Þá tók Einar Ol-
geirsson við formennsku og gegndi henni allan tímann meðan
flokkurinn starfaði, það er frá 1939 til 1968. Frá 1956 bauð flokk-
urinn hins vegar fram undir merkjum Alþýðubandalagsins.
Á Alþingi sat Einar 1937 til 1967; fyrst sem þingmaður komm-
únista, síðar Sameiningarflokks alþýðu og loks Alþýðubandalags.
Hann var alla tíð atkvæðamikill á þingi og að honum sópaði í öll-
um málflutningi, eins og gjarnan gerist um menn sem tala beint
frá hjartanu.
Utanþingsstjórnin svonefnda sagði af sér haustið 1944 og
í þeim stjórnarmyndunarviðræðum sem í hönd fóru tókst
sjálfstæðismönnum og sósíalistum að stilla saman strengi um
myndun ríkisstjórnar undirforystu ÓlafsThors. Þráttfyrirólíkan
bakgrunn og viðhorf náðu þeir Einar og Ólafur afar vel saman
og þess vegna meðal annars náði Nýsköpunarstjórnin góðum
árangri. Þrátt fyrir þrábeiðni Ólafs hafnaði Einar því að taka við
ráðherraembætti. Tók þess í stað sæti í svonefndu Nýbyggingar-
ráði, sem hafði með höndum ráðstöfun stríðsgróðans, fjármuna
sem varð til atvinnuuppbyggingar svo sem kaupa á 32 togurum
frá Englandi og margs annars.
Marshallaðstoð er ekki mannúð
í eftirleik síðari heimsstyrjaldarinnarskiptistveröldin upp íblokk-
ir vestrænna þjóða og svo þeirra sem voru undir valdi Moskvu.
Hér var kalda stríðið skollið á og það átti einmitt eftir að verða
ásteytingarsteinninn í annars farsælu starfi Nýsköpunarstjórn-
arinnar. Haustið 1945 óskuðu Bandaríkjamenn eftir því að
fá aðstöðu fyrir herstöðvar hér á landi. Útkoman þar var svo-
nefndur Keflavíkursamningur sem
Alþingi samþykkti í október 1946.
Meðal ákvæða hans varað Bandaríkja-
menn mættu hafa afnot af flugvell-
inum í Miðnesheiði í hálft sjöunda
ár, um það hafði ÓlafurThors samið
án vitundar samstarfsflokksins. Á
Alþingi börðust sósíalistar hart gegn
samþykkt samningsins en urðu undir
ogað þeirri niðurstöðu fenginni lýstu
þeir yfir að samstarfsgrundvöllur við
Sjálfstæðisflokkinn væri brostinn.
„Það var ekki af neinum mann-
úðarhvötum sem auðvald Bandaríkja-
manna kom Marshalláætluninni í
framkvæmd," sagði Einar Olgeirsson
í ræðu á Alþingi í maí 1949. Þessi orð
koma heim og saman við það sem
Sigurður Ragnarsson segir í fyrrnefndri grein sinni í Andvara; að
heit þjóðernistilfinning hafi verið áberandi í lífsskoðun Einars.
Því hafi honum ekkert sviðið sárar en þegar ráðandi öfl köstuðu
hlutleysisstefnu íslands fyrir róða og með Marshallaðstoðinni
hafi Bandaríkin fengið tækifæri til að koma ár sinni betur fyrir
borð hér á landi og byggja hér upp hernaðaraðstöðu. Það var
ekki síst baráttunni gegn ásælni stórveldisins í vestri sem Einar
helgaði síðari hluta stjórnmálaferils síns. í þeim tilgangi skrifaði
hann meðal annarsfjöldagreina í málgagn sitt, Rétt.Tímaritiðgaf
Einar út og ritstýrði í sextíu ár - eða allt fram undir 1990.
Sóttist ekki eftir vegtyllum
Einar Olgeirsson lést í febrúar 1993, þá rúmlega níræður. Hann
var þá talsvert löngu fyrr horfinn af sviði stjórnmálanna og úr
daglegri umræðu - en orðsporið lifði. Það sást best í þeim grein-
um sem samferðamenn skrifuðu að honum látnum. „Einar hóf
þátttöku í stjórnmálum um það leyti sem rússneska byltingin
vakti glæstar vonir í brjóstum ungra manna um víða veröld, en
ungir vinstrisinnaðir menn af minni kynslóð litu langflestir á
framkvæmd sósíalismans í Sovétríkjunum sem röð skelfilegra
mistaka, er væru dragbítur á stjórnmálastarf jafnaðarmanna um
heim allan. Það vantaði þó ekki að Einar tæki ekki undir gagnrýni
yngri manna á ástandið í Austur Evrópu. Það var einmitt grund-
vallarþáttur í lífsviðhorfi hans að valdið spilli mönnunum," sagði
Ragnar Arnalds í minningargrein að Einari látnum.
Leiðarahöfundar Morgunblaðsins minntust Einars með þeim
orðum að hann hefði verið málsvari alls þess sem blaðið hefði
barist gegn. Eftir sæti minning um mann sem „ ... barðist alla aevi
fyrir hugsjónum, sem hann trúði á en sóttist ekki eftir vegtyllum
og valdastólum. Þorri íslenzku þjóðarinnar varannarrar skoðun-
ar og sagan hefur og mun dæma hart þá menn, sem helguðu lif
sitt baráttu fyrir þjóðfélagskerfi, sem hafði í för með sér kúgun
og eymd fyrir milljónir manna. En það er hægt að virða menn,
sem berjast í einlægni fyrir því, sem þeir trúa á, þótt sú trú se a
misskilningi byggð. Þess vegna hlýtur Einar Olgeirsson virðingu
samferðarmanna sinna að leiðarlokum." Biífl
Þorri íslenzku þjóðarinnar var
annarrar skoðunar og sagan
hefur og mun dæma hart þá
menn, sem helguðu Iff sitt
baráttu fyrir þjóðfélagskerfi,
sem hafði í för með sér
kúgun og eymd fyrir
milljónir manna.
ský 22