Ský - 01.12.2013, Blaðsíða 37

AUGNHEILSA
Það kom í Ijós að fólk í sólríkum löndum fékk
að jafnaði ský á auga tíu árum fyrr en á íslandi
og að hér var skýjamyndunin mest efst í auganu
en í sólarlöndum neðst, í samræmi við stefnu
sólargeislanna.
Einar segir hrörnun í augnbotnum
efsta á blaði um sjúkdóma sem
valda sjónskerðingu. „Þetta er
sjúkdómur sem leggst fyrst og fremst á
eldra fólk en er að hluta til erfðatengdur.
Gríðarmiklar framfarir hafa orðið í
meðferð hans sl. áratug, m.a. með lyfja-
meðferð þar sem fyfi er sprautað í augað
mánaðarlega. Með nýjum aðferðum hefur
dregið verulega úr því sjóntapi sem fólk
með alvarlega augnbotnasjúkdóma verður
fyrir. Flestir fá vægara formið af sjúk-
dómnum, þurra formið. Sumir fá vota
formið sem er alvarlegra og því fylgir
hætta á blæðingum í augnbotni sem geta
valdið miklu og hröðu sjóntapi."
Jafnhliða gríðarlegri framför í meðferð
hefur orðið mikil aukning á umfangi
sjúkdómsins og þetta er nú algengasta
meðferðin á augndeild Landspítalans, eða
um 3000 sprautur á ári. Einkenni sem
fylgja votri augnbotnahrörnun eru e.k.
bylgjusjón - dyrastafir verða t.d. bognir.
„Það kom einu sinni til mín gamall sjó-
maður sem sagðist sjá dæld í sjóndeildar-
hringnum. Þegar slík einkenni koma er
nauðsynlegt að leita læknis því þetta eru
merki um vökvasöfnun undir sjónhimn-
unni,“ segir Einar.
BLIKUR Á LOFTI
Fyrir um 90 árum sagði Helgi Skúlason
læknir í ritgerð að blinda vegna gláku væri
algengari á Islandi en annars staðar. Gláka
er aldurstengdur sjúkdómur sem vel er
hægt að meðhöndla og sjaldgæft er að fólk
undir fertugu fái hana. Ráðist var skipu-
lega gegn henni og leiddi Guðmundur
heitinn Björnsson prófessor þá baráttu en
hann skrifaði doktorsritgerð um gláku á
6. áratug síðustu aldar. Síðan fækkaði
blindutilfellum jafnt og þétt. „Nú eru hins
vegar blikur á lofti,“ segir Einar. „Fyrir um
áratug fengu gleraugnasalar leyfi til að
mæla fyrir gleraugum, sem þeir gera
reyndar afar vel, en við það fækkaði kom-
um til augnlækna til að mæla sjónina og
leita að gláku. Nú erum við aftur farin að
sjá fólk um sextugt með langt gengna
gláku. Annað er að eftir sjónlagsaðgerðir
getur hornhimnan hafa þynnst og við það
verður erfiðara að mæla þrýstinginn í
auganu og finna glákuna. Þetta er dálítið
áhyggjuefni."
Einkenni gláku er hægfara sjóntap sem
byrjar yst í sjónsviðinu þannig að fólk verður
ekki vart við það strax. Þetta er mikilvægt að
meðhöndla snemma og fyrirbyggja því
sjóntapið er ekki hægt að laga.
SYKURSÝKI ÁHÆTTUÞÁTTUR
Algengur sjúkdómur sem veldur augn-
botnabreytingum er sykursýki. „Sem betur
fer eru þeir fáir hér á landi sem verða fyrir
sjóntapi vegna þess en mikilvægt er að
þekkja vel áhættuþættina," segir Einar.
„Þeir eru lengd sjúkdómsins, magn blóð-
sykurs og blóðþrýstingur. Til er ágæt
reiknivél fyrir áhættuna; www.risk.is. Helst
þurfa allir að fara reglulega í augnskoðun
svo hægt sé að greina augnbotnabreytingar
á frumstigi. Sem betur fer er Island vel sett
varðandi augnsjúkdóma vegna sykursýki,
betur en flestar aðrar þjóðir. Það er eigin-
lega hörmulegt að hugsa til þess að hægt
sé að koma í veg fyrir blindu hjá tugþús-
undum sykursjúkra sem ekki hafa sömu
heilbrigðisþjónustu og við.“
„Ský á augasteini er algengt," segir
Einar. „Það kemur á öllum aldri og í gamla
daga þýddi það blindu eða sjónskerðingu
en það er sjaldgæft nú, a.m.k. á Vestur-
löndum. Ein afleiðing þess hvað þetta er
algengt er langur biðlisti eftir aðgerðum."
Stundum er kostur að vera í sólarlitlu
landi. Ský á augasteini tengist að einverju
leyti útfjólubláum geislum og var m.a. gerð
á því alþjóðleg rannsókn sem Friðbert
Jónasson augnlæknir stóð fyrir. Þar kom í
ljós að fólk í sólríkum löndum fékk að
jafnaði ský á auga tíu árum fyrr en við og
að hér var skýjamyndunin mest efst í
auganu en í sólarlöndum neðst, í samræmi
við stefnu sólargeislanna.
AUGNSLYS OG VARNIR
Gleraugnanotkun hefur minnkað vegna
sjónlagsaðgerða en Einar vili minna á að
engin aðgerð er hættulaus. „Fólk þarf að
bera virðingu fyrir skurðaðgerðum og
muna að enginn sjúkdómur er svo slæmur
að skurðaðgerð geti ekki gert hann verri.
Ef passa á sjónina þarf að gera a.mk.
þrennt: Hið fyrsta er að vera með hlífðar-
gleraugu við aðstæður sem krefjast þeirra.
Sem betur fer hefur augnslysum fækkað
mjög um áramót — flestir eru með hlífðar-
gleraugu þá. En það eru alltaf einhverjir
guttar sem langar til að búa til sprengjur
og gæta ekki að sér við sprengingarnar.
Næst er það glákuleit. Fólk um fimmtugt á
að fara til augnlæknis í augnskoðun varð-
andi gláku. Sé gláka í fjölskyldunni er
fjórfalt líklegra að hún komi upp. Hið
þriðja er 4 ára skoðunin hjá börnum, þar
sem leitað er að letiauga. Að jafnaði er
einn í hverjum bekk með latt auga og ef
brugðist er við á leikskólaaldri er hægt að
laga það, en ekki síðar.“
SUMT Á EKKI AÐ GERA
Einar heldur áfram: „Það sem fólk á EKKI
að gera er að kaupa allskonar fæðubótar-
efni og vítamín til að bæta sjónina, nema
augnlæknir ráðleggi það í undantekningar-
tilfellum. Vissulega er A-vítamín í gul-
rótum en það er líka fullt af því í súkkulaði
og okkur skortir svo sannarlega ekki
A-vítamín. Annað sem á ekki að gera er að
láta selja sér lithimnugreiningu en hún var
fundin upp af ungverskum töfralækni fyrir
hálfri annarri öld. Þetta hefur verið prófað
vísindalega en aldrei neitt að marka það,“
segir Einar að lokum. SKV
e.tbi. 2013 SKÝ 37