Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Qupperneq 36

BókmEnnTIR Í BlÁRRI móðu
35
framhaldinu tekur Áli við ríkisstjórn sem heilbrigður maður. Þótt Áli sé
kannski langt frá því að vera hin fullkomna söguhetja er hann á sama tíma
söguhetja sem líkist manneskju af holdi og blóði; hann á erfitt uppdráttar og
þvælist um í slæmu ástandi, andlega og líkamlega, þar til honum tekst að ná
tökum á lífi sínu. En það tekst honum, að sjálfsögðu, enda fylgir saga hans
þeirri grunnformgerð frásagna sem svalar þörf okkar fyrir lausnir. Sem veik
söguhetja hefur hann náð að fanga athygli sagnaþula og áheyrenda í gegnum
aldirnar og ekki verður betur séð en að honum takist það jafn vel og hverri
annarri hetju sem drepur dreka eða vinnur annars konar afrek. Sagan er að
auki full af alþýðuhúmor og jafnvel gróteskum einkennum sem setja má í
samhengi við úrvinnslu alþýðlegrar hefðar.
Í umfjölluninni hér að framan, þar sem rætt var um stöðu íslenskra bók-
mennta á 15. öld er talið óvarlegt að gera ráð fyrir mikilli nýsköpun í bók-
menntum í kjölfar svartadauða, eða plágunnar fyrri. Þetta má þó engu að
síður gera og sú athugun sem hér var gerð á söguefni Ála flekks sögu gæti
bent til þess að hana megi aldursgreina með tilliti til samfélags sem þekkti
til eymdar og þar með til plágu sem einkenndist af útbrotum og óþef. með
þessu móti má tengja tilurð hennar við það ástand sem ríkti hér á landi í
upphafi 15. aldar. Á hinn bóginn sýnir varðveisla sögunnar, líkt og annarra
miðaldasagna, að þótt hún gæti í sjálfu sér hafa sprottið úr erfiðum sam-
félagslegum aðstæðum í kjölfar svartadauða, úr þeirri bláu móðu sem lá yfir
sveitum landsins, hafi hún ekki hætt að höfða til áheyrenda sinna, heldur
varðveittist hún í manna minnum svo öldum skipti.
Ú T D R Á T T u R
Greinin fjallar um veikar söguhetjur eins og þær koma okkur fyrir sjónir í forn-
aldarsögum og riddarasögum, þar sem finna má dæmi um andleg jafnt sem líkamleg
veikindi. Í upphafi er gerð grein fyrir veikindasögum sem efniviði bókmennta og
frásagnarfræðilegu samhengi þeirra. Að því loknu er litið til miðaldabókmennta með
áherslu á Ála flekks sögu sem heyrir til frumsaminna riddarasagna. Í upphafi er at-
hyglinni beint að söguhetjunni Ála sem var aðskilinn frá fjölskyldu sinni sem barn,
með áherslu á félagslega vanhæfni hans til að takast á við tilveru sína og fóta sig í
samfélaginu. Sagan er því næst greind út frá veikindum Ála og leitast er við að tengja
hana veruleika fólks á 15. öld, og þá sér í lagi svartadauða eða plágunni miklu sem
geisaði tvívegis hér á landi, árin 1402–1404 og svo aftur 1494–1495. Að lokum er
getið um þær breytingar sem urðu á söguefninu í gegnum aldirnar og þær útskýrðar