Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Qupperneq 55

KATELIn MARIT PARSOnS
54
sem var jafnframt fóstursonur Ögmundar í bernsku. Hins vegar er „bólna-
sótt hin fyrsta“ tímasett víða í annálum til ársins 1240 sem er einmitt á öld
Sturlunga.78 Ljóðmælendurnir forðast í lengstu lög að nefna á nafn það sem
er komið upp og spyrja má hvort hér sé ekki um að ræða gamalt dæmi um
nafnabann eða nafnvíti þar sem forðast er að nefna illa vætti réttu nafni
vegna trúar á mátt nafnsins.79
Terry Gunnell gerir faraldurslýsingum í íslenskum þjóðsögum frá 19.
öld ítarleg skil og bendir á að þessar þjóðsögur lýsi ekki einu afmörkuðu
sögulegu atviki heldur einmitt öllum stórfaröldrum í heild.80 Um íslenskar
þjóðsögur um svartadauða ályktar Gunnell að þær eigi sterkan samhljóm
við flökkusögur um pestina frá Skandinavíu og sér í lagi frá noregi og Dan-
mörku og hafi væntanlega borist þaðan. Gunnell fjallar ekki um lausavísuna
en nefnir aðra faraldurslýsingu í Fitjaannál Odds um pestina undir lok 15.
aldar sem tengir hana við blátt klæði en plágan dreifist með ógnarhraða
þegar klæðið kemur inn í landið: „þegar hún kom upp fyrst úr klæðinu, hafi
hún verið sem fugl að sjá, og úr því sem reykur upp í loptið.“81 Gunnell
heldur fram á grundvelli Fitjaannáls að tenging plágunnar við klæði og reyk
í íslenskum þjóðsögum sé gömul en hún birtist líka í ýmsum yngri þjóð-
sögum.82
Biskupaannálar Jóns Egilssonar voru helsta heimild Odds um komu
plágunnar en þeir lýsa plágunni þannig að „er sagt það hún hafi komið upp
úr bláu klæði, sem annar fugl að sjá.“83 Oddur umorðar faraldurslýsinguna
78 Jón Steffensen, „Bólusótt á Íslandi“, bls. 276–77.
79 Um áþreifanleika plágunnar sjá John Lindow, „Personification and narrative Struc-
ture in Scandinavian Plague Legends“, Arv. Nordic Yearbook of Folklore, 29/30, 1973–
1974, bls. 83–92.
80 Terry Gunnell, „Mists, Magicians and Murderous Children. International Migra-
tory Legends Concerning the ‘Black Death,’“, Northern Lights: Following Folklore
in North-Western Europe, Essays in honour of Bo Almqvist, ritstj. Séamas Ó Catháin,
Dyflinn: University College Dublin Press, 2001, bls. 47–59. Sjá Reidar Th. Chris-
tiansen, The Migratory Legends. A Proposed List of Types with a Systematic Cata-
logue of the Norwegian Variants, FF Communications 175, Helsinki: Suomalainen
Tiedeakatemia, 1958, bls. 214–15.
81 ÍA II, 27. Annálsgreinin í Fitjaannál er í raun lengri í aðalhandritinu (JS 2 fol.) en
í prentuðu útgáfunni. Hannes Þorsteinsson sleppti kafla um bólusótt sem kom úr
Biskupaannálum Jóns Egilssonar sem kom strax í kjölfarið á lýsingunni á svarta-
dauða.
82 Terry Gunnell, „Mists, Magicians and Murderous Children“, bls. 54. Gunnell
skjátlast örlítið um aldur Fitjaannáls þar sem 1640 er fæðingarár aðalhöfundarins en
ekki árið sem Oddur hóf annálaritun.
83 Safn til sögu Íslands, 1. bindi, bls. 43.