Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Síða 103
JóN BRAGI PáLSSON
102
ekki við dauðann, hann lifir lífinu í stanslausri meðvitaðri uppreisn gegn
hlutskipti sínu, hinu mannlega hlutskipti, dauðleikanum. Meðvitundin um
dauðleikann hefur fært hann nær lífinu. Þannig verður hægt að lifa með fjar-
stæðunni líkt og „blindur maður, sem þráir að fá sjón, og sem veit, að nóttin
tekur aldrei enda. […] Sisyfos ber vitni um æðri trúmennsku, sem afneitar
guðunum og lyftir steininum. Og hann lyftir steininum og viðurkennir, að
allt sé gott. Hinn húsbóndalausi alheimur virðist honum hvorki ófrjór né til-
gangslaus.“34 Hann lifir lífinu í tengslum við hið mannlega hlutskipti án þess
að fyllast vonleysi andspænis hinni hráu efnislegu staðreynd sem dauðinn
er, hann hefur sigrast á fjarstæðunni. „Maður hlýtur að ímynda sér Sisyfos
hamingusaman mann.“35
uppreisnarmaðurinn, dauðinn og stjórnmálaheimspeki
Camus
Bókin Uppreisnarmaðurinn inniheldur ítarlegustu heimspeki Camus um
stjórnmál. Markmið bókarinnar var að hans eigin sögn „að takast á við raun-
veruleika samtímans, sem er röklegur glæpur, og að rannsaka gaumgæfi-
lega þær röksemdir sem notaðar eru til að réttlæta hann; þetta er tilraun til
að skilja þá tíma sem við lifum“.36 Þrátt fyrir að fjalla um ástand samtíma
síns er bókin ekki lýsing á sögulegum staðreyndum eða empírísk greining á
ástandinu. Bókin er þvert á móti heimspekileg og hugmyndasöguleg. Camus
rekur ástandið til hugmyndafræðilegra róta sinna, í trúarbrögðum, stjórn-
málaskoðunum og heimspekilegri afstöðu. Samkvæmt Camus er það hug-
myndafræðin sem mótar samtímann þar sem heimspekin er „hin fullkomna
fjarvistasönnun […] sem hægt er að nýta í hvaða tilgangi sem er – jafnvel
umbreyta morðingjum í dómara“.37 Eins og í fyrri bókum Camus liggur rót
vandans í því hvernig tengingin við lífið sjálft hefur tapast og hugmynda-
fræði, ýmist á formi hrárrar efnishyggju eða trúarlegra hugmynda með vís-
anir í æðri gildi, leiðir menn og samfélög til glötunar.
Camus leit á Uppreisnarmanninn sem framhald á þeim hugmyndum sem
settar eru fram í Goðsögninni um Sisyfos um sjálfsmorðið og fjarstæðuna, en
nú tekst hann á við morðið og uppreisnina. Í raun má segja að Camus útfæri
á skýrari hátt þann þátt Goðsagnarinnar um Sisyfos sem fjallar um vonina, sem
34 Sama rit, bls. 53.
35 Sama rit, bls. 53.
36 Albert Camus, The Rebel, bls. 3.
37 Sama rit, bls. 3.