Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Page 109
JóN BRAGI PáLSSON
108
ekki hægt að lifa með fjarstæðunni og tómið sem fjarstæðan veldur mun fyll-
ast af ómeðvitaðri algjörri baráttu eða sökkva í djúp uppgjafarinnar.
Plágan
Skáldsagan Plágan kom út eins og áður sagði mitt á milli tveggja megin
heimspekirita Albert Camus sem fjallað var um hér að framan. Í sögunni
endurspeglast allir þeir þættir sem heimspeki Camus um dauðann hverfast
um; fjarstæðan, sjálfsmorðið, uppreisnin og morðið. Segja má að sagan birti
í senn fjarstæðuna og sýni fram á viðbrögð einstaklinga og samfélaga við
henni en sé jafnframt, líkt og Uppreisnarmaðurinn, „tilraun til að skilja þá
tíma sem við lifum“60. Þó ekki í sögulegu samhengi heldur í heimspekilegu
ljósi þar sem lausn á ástandi heimsins, því sem Camus lýsti síðar í Uppreisnar-
manninum sem „röklegum glæp“, felst í meðvitund um hið mannlega ástand,
dauðann. Tilraunin felst fyrst og fremst í því að sýna lesendanum hvað gerist
í heimi þar sem fjarstæðan heldur innreið sína þegar dauðinn birtist. Fram-
vinda sögunnar endurspeglar það ferli sem persónur hennar og samfélagið
í heild fer í gegnum í baráttunni við dauðann. Í upphafi bókarinnar lýsir
Camus viðhorfi samfélagsins til dauðans á eftirfarandi hátt:
Sérkennilegast við borgina okkar er hinsvegar það, hve erfitt
mönnum getur veitzt að deyja þar. Erfitt er þó ekki heppilegt orð,
réttara væri að segja óþægilegt. […] Sjúklingurinn þarfnast blíðu,
hann þráir að geta hallað sér að einhverju. Slíkt er mjög eðlilegt.
En veðráttan í Oran, stórvægi viðskiptanna, sem menn reka þar,
svipleysi staðarins, rökkrið, hve skjótlega það færist yfir, lífsnautn-
irnar, allt krefst þetta mikillar hreysti. Sjúkur maður er þar einn og
yfirgefinn. Hugsið ykkur þá, sem bíða dauðans, hnepptir í snöruna
bak við hundruð veggja snarkandi af hita, á meðan alþýða manna
situr í kaffihúsum eða við símann og talar um samninga, flutnings-
kostnað og afslátt. Menn munu skilja óþægindi þau, sem geta verið
dauðanum samfara, einnig nú á tímum, þegar hann birtist á þannig
eyðilegum stað.61
60 Sama rit, bls 3.
61 Albert Camus, Plágan, íslensk þýðing Jón óskar, Reykjavík: Heimskringla, 1952,
bls. 6–7.