Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Page 133

ATLI ANTONSSON
132
fjörðum virka eins og móteitur við svartagallsrausi. Í sögunni lætur Björn
ekkert stöðva bjartsýni sína, eins og kemur til dæmis fram í samtali hans
við Boga prentsmiðjustjóra í Hrappsey: „ég sagði öskuþokan væri engin
fyrirstaða fegurri heimi og talaði þar af visku þess sem ekkert sér hvort eð
er.“38 Þriðji hluti sögunnar hefst á lýsingu á árferði á Íslandi haustið 1783.
Ástandið er ömurlegt og þess vegna virkar bjartsýni Björns Halldórssonar í
þessum aðstæðum eins og upplífgandi þversögn:
Þrátt fyrir þetta harðæri er sumsé ekki svo óbjart yfir okkur hér
vestra. María má heita orðin fullnuma í danskri matreiðslu fyrir
heldri manna fjölskyldur. Scheving bruggar ölið af meiri list en
áður, kryddar blóðbergi og blandar augnfró í stað innporteraðra
humla. (101–102)
Sagan leikur sér að umræðunni um meintan óbyggileika landsins. Í sögunni
ræða bæði Björn og Halldór Mogesen um hugmyndina um brottflutning
allra Íslendinga. Halldór segir frá því að þegar hann var í sinni dýpstu geð-
lægð í lengsta fyllerístúrnum hefði hann ekki hikað við að skrifa upp á papp-
íra um brottflutning landsmanna. Möguleg endalok búsetu í landinu þjóna
því sem viðmið þess hvað uppgjöf myndi hafa í för með sér og persónurnar
keppa að því markmiði að bægja frá þessari niðurstöðu. Eða eins og Björn
orðar það undir lok sögunnar: „Við viljum ekki að landið verði auðnusker í
úthafinu sem þurrkar á sér þorsköngla fiskimanna. Við viljum það blómstri.“
(139)
Halldór Mogesen má skilja sem myndhverfingu þjóðarinnar og lands-
ins í skáldsögunni. Umbreyting hans þjónar sem hliðstæða við væntanlega
endurreisn Íslands eftir Skaftárelda, sem er aftur hliðstæða við hugmyndir
um endurreisn eftir Hrunið. Þegar Halldór kemur inn í söguna stelur hann
senunni og tekur meira að segja yfir frásögnina á köflum því margar blað-
síður eru lagðar undir beinar tilvitnanir í ræður hans. Í upphafi er hann
gömul fyllibytta sem virðist algerlega vonlaus, en Birni tekst að reisa hann
upp. Björn kætist mjög yfir því afreki enda tók hann alvarlega þá ábyrgð sem
koma Halldórs setti á herðar hans:
Í Halldóri Mogesen Etasráði var komið sjálft metafórum allra
minna ætlana. Takist nú, sagði ég við sjálfan mig, að reisa hinn
38 Sölvi Björn Sigurðsson, Dálítill leiðarvísir um heldri manna eldunaraðferð og gesta-
komur í Sauðlauksdal: eður hvernig skal sína þjóð upp reisa úr öskustó, Reykjavík: Sögur,
2011, bls. 34.