Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Page 150
HAMFARIR SAMFéLAGSSJóNLEIKSINS
149
Hrunið og ræða það og birta rannsóknarskýrslur þá breyttist skilningurinn.
Það sem í fyrstu virtust vera náttúruhamfarir – einhvers konar grjóthrun eða
skriðufall – fóru menn að upplifa sem risastórt bankarán þar sem siðlausir
fjárglæframenn í félagi við spillta stjórnmálamenn sviku þjóðina. Þórarni
Leifssyni tekst með hinni ólíkindalegu sögufléttu að miðla nákvæmlega
þessari upplifun.
Samkvæmt Vali Ingimundarssyni einkenndist baráttan um hvernig bæri
að minnast sögunnar á árunum eftir Hrun af togstreitu ólíkra meta-frásagna.
Annars vegar hafi vinstri menn skellt skuldinni á hægri öflin sem með ný-
frjálshyggjuvæðingu samfélagsins í stjórnartíð sinni hafi leitt samfélagið fram
af hengifluginu. Á hinn bóginn hafi hægri menn bent á alþjóðlegu fjármála-
kreppuna og gáleysi bankamanna.62 Gunnþórunn Guðmundsdóttir hefur
jafnframt bent á að náttúruhamfaramyndmálið sem oft hafi verið beitt í um-
ræðunni þjóni í raun sögutúlkun hægrisins því það dregur úr áherslunni á
ábyrgð einstakra geranda og stillir falli bankanna upp sem náttúruhamförum
ofar áhrifavaldi manna.63 Í þessu samhengi má spyrja hvort bókmenntir sem
nýta sér náttúruhamfarir sem myndhverfingu fyrir Hrunið séu einnig að
fjarlægja gerandann. Upplifunin sem Þórarinn nær að lýsa í bók sinni endur-
speglar í grófum dráttum skilning vinstri manna á atburðarásinni. Ekki síst
það hvernig persónurnar uppgötva að hin opinbera frásögn um eldgos var
notuð til að hylma yfir hinn raunverulega glæp á sama tíma og meirihluti
þjóðarinnar heldur áfram að trúa á náttúruhamfarirnar.
Í upphafi sögunnar eru sviðsettar björgunaraðgerðir. Rýming landsins er
kynnt landsmönnum á þeim forsendum að það eigi að bjarga þeim frá eld-
gosi líkt og Eyjamönnum árið 1973. Í endurliti, eftir að lesandinn hefur átt-
að sig á samsærinu, fær þessi björgunaraðgerð allt aðra merkingu. Tilgangur
aðgerðarinnar var ekki að leysa vanda íslensku þjóðarinnar sem hafði það
fínt í byrjun bókar, heldur að ávaxta fé auðmanna. Með hliðsjón af kenningu
Turners um samfélagssjónleiki má tala hér um klofning í tvennum skilningi.
Annars vegar milli þjóðar og lands, en allir landsmenn eru fluttir á brott.
62 Valur Ingimundarson, „The Politics of Transitions, Memory, and Justice: Assigning
Blame for the Crisis“, Iceland’s Financial Crisis. The Politics of Blame, Protest, and Re-
construction, ritstj. Valur Ingimundarson, Phillippe Urfalino, og Irma Erlingsdóttir,
London: Routledge, 2016, bls. 140–155, hér á bls. 141.
63 Gunnþórunn Guðmundsdóttir, „„Precarious States of Being: The 2008 Financial
Crisis in Álfrún Gunnlaugsdóttir´s Siglingin um síkin and Conor O´Callaghan´s
Nothing on Earth“, Iceland – Ireland: Memory, Literature, Culture on the Atlantic
Periphery, ritstj. Fionnuala Dillane og Gunnþórunn Guðmundsdóttir, Leiden/Bo-
ston: Brill, 2022, bls. 35–53, hér á bls. 42.