Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Síða 151
ATLI ANTONSSON
150
Hins vegar á milli alþýðunnar sem er leiksoppur í samsærinu og elítunnar
sem tók þátt í því með útlendingum að svíkja þjóð sína. Í sögulok má samt
sem áður líta svo á að þorri þjóðarinnar sé sameinaðri en nokkurn tímann
fyrr sem hluti listaverksins Algjört Ísland á Tempelhof. Hún er þar í öllu falli
í þröskuldsástandi sem enginn veit hvert leiðir.
Efnistökin eru að mörgu leyti svipuð í skáldsögu Bergsveins Birgissonar,
Lifandilífslæk, sem flokkast þó frekar til hvað-ef-bókmennta og kannar sögu-
lega atburði sem hefðu getað orðið.64 Tillagan um að flytja Íslendinga á
Jótlandsheiðar í Móðuharðindunum mun ekki hafa fallið í góðan jarðveg í
kansellíinu í Kaupmannahöfn65 en í sögu Bergsveins fær brottflutningurinn
hins vegar góðar undirtektir og aðalpersónan, Magnús Árelíus Egede, er
send af stað til að gera skýrslur um mögulega útfærslu áætlunarinnar. Í lokin
er ákveðið að flytja alla Íslendinga á brott enda var niðurstaðan gefin fyrir-
fram. En hver er tilgangur Bergsveins með því að breyta Íslandssögunni
með þessum hætti?
Menn hafa lengi rökrætt hvort Ísland hafi í raun réttri verið nýlenda Dana.
Í gegnum tíðina hafa flestir svarað því neitandi þótt þannig hafi hún komið
mörgum fyrir sjónir, sérstaklega útlendingum. Einnig hentaði það vel í sjálf-
stæðisbaráttunni að gera sem mest úr kúgun Dana á Íslendingum.66 Íslend-
ingar eru því í þeirri þversagnakenndu stöðu að sjá sig á víxl sem evrópska
menningarþjóð og fórnarlömb nýlendustefnu.67 Það má einnig velta fyrir sér
hvort Íslendingar séu með þessu að hreinsa sig af hvítri skömm eftirlendu-
fræðanna með því að skipa sjálfum sér í fórnarlambssætið. Í þessu samhengi
mætti einnig benda á hvernig ýmsir hafa viljað hvítþvo Íslendinga af ábyrgð
á Hruninu með því rekja fall bankanna til aðgerða bresku ríkistjórnarinnar
sem setti þá á lista yfir alþjóðleg hryðjuverkasamtök.68 Hugsanlega má greina
sögu Bergsveins í þessu samhengi eftirlendustefnu og Hrunsins.
64 Karen Hellekson, „Alternate History“, bls. 453–457.
65 Lýður Björnsson, „18. öldin“, Saga Íslands VIII, ritstj. Sigurður Líndal, Hið íslenzka
bókmenntafélag og Sögufélag: Reykjavík, 2006, bls. 1–189, hér á bls. 221–222.
66 Guðmundur Hálfdanarson, „Var Ísland nýlenda?“, Saga 52: 1/2014, bls. 42–75; sjá
einnig Sumarliði Ísleifsson, Í fjarska norðursins – Ísland og Grænland: viðhorfasaga í
þúsund ár, Reykjavík: Sögufélag, 2020, bls. 26–29.
67 Íris Ellenberg, „Somewhere Between “Self” and “Other”: Colonialism in Icelan-
dic Historical Research“, Nordic Perspectives on Encountering Foreignness, ritstj. Anne
Folke Henningsen, Leila Koivunen og Taina Syrjämaa, University of Turku: 2009,
bls. 99–114.
68 Sjá Guðni Elísson, „Vogun vinnur…: Hvar liggja rætur íslenska fjármálahrunsins?“,
bls. 119.