Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 215
SIgRÚn MaRgRÉT gUðMUnDSDóTTIR
214
efni þeirra og persónur verður þannig óumflýjanlegur hluti af menningunni
– og þar með veruleika okkar flestra – hvort sem menn horfa á þá eða ekki.10
Hér á landi hafa erlendir raunveruleikaþættir notið mikilla vinsælda allt
frá því að bandarísku sjónvarpsþættirnir Survivor voru teknir til sýninga
á SkjáEinum árið 2000, en Árni Þórarinsson ræðir stöðu þeirra í íslensku
menningarlífi í rækilegri umfjöllun um menningarfyrirbærið í grein sem
birtist í Tímariti Morgunblaðsins 2005: „Íslendingar, sem eru ofurnæmir og
ginnkeyptir fyrir nýjungum og tískufyrirbrigðum, horfa varla á annað og
tala varla um annað en raunveruleikasjónvarp. Í spjalldálkum dagblaðanna
og á netinu er þessi umræða afar fyrirferðarmikil“.11 Enda leið ekki á löngu
þar til hafist var handa við framleiðslu á séríslensku raunveruleikasjónvarps-
efni. Hér verður dregin upp mynd af upphafsárum íslenska raunveruleika-
sjónvarpsins, sem kalla mætti gullaldarár slíkrar þáttagerðar.
Jafnvel þótt vissulega megi finna raunveruleikaþætti á öðrum íslenskum
sjónvarpsstöðvum en á SkjáEinum – til dæmis Stöð 2 – verður athyglinni
sérstaklega beint að honum enda sker hann sig úr þegar kemur að þessari
tilteknu þáttagerð. Hér á eftir verða dregin fram helstu einkenni hennar og
getið um erlendar fyrirmyndir. Hún verður sett í menningarsögulegt sam-
hengi, meðal annars í tengslum við upphafsár SkjásEins, en kúltúrinn sem
viðgekkst á sjónvarpsstöðinni einkenndi allt frá verkefnavalinu til vinnu-
staðamenningarinnar en lá jafnframt í þeim margbreytilegu venslum sem
má finna á milli fyrirtækisins og tíðarandans eins og komið verður að hér
á eftir. Einnig verður sjálft raunveruleikasjónvarpið lesið saman við tíðar-
andann á þessum árum því að tímabilið sem einkum verður skoðað er frá
2000–2006, einmitt þegar útrásin stóð sem hæst.
Raunveruleikinn framreiddur
Hvað skyldi svo heyra undir þessa grein, raunveruleikasjónvarp? Það er
óhætt að fullyrða að hugtakið þekki nánast allir sem hafa horft á sjónvarp
eða fylgst með (samfélags)miðlum. Flestir gera sér jafnframt grein fyrir því
að það er svolítið villandi því að greinin er jafn mótuð af frásagnarfræði-
legum kröfum og hefðbundnari sjónvarpsgreinar. Eðli framleiðslunnar er
slíkt að atburðir eru settir í tiltekið orsakasamhengi og framvindunni stýrt
inn í frásagnarformgerðir sem áhorfandinn þekkir, en segja má að meló-
10 Danielle J. Lindemann, True Story. What Reality TV Says About Us, bls. 8.
11 Árni Þórarinsson, „Því okkar er raunveruleikinn, mátturinn og dýrðin …“, Tímarit
Morgunblaðsins 25. september 2005, bls. 12–18, hér bls. 12.