Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Side 257
SVAVAR HRAFn SVAVARSSOn
256
væri allt hulið myrkri. Þannig var Arkesilás vanur að segja að ekk-
ert yrði vitað, ekki einu sinni það smáræði sem Sókrates leyfði sér,
nefnilega að hann vissi að hann vissi ekkert. Hann taldi að hvað-
eina væri falið svo djúpt niðri og ekkert yrði greint og skilið. Af
þessum ástæðum taldi hann að við ættum ekki að fullyrða eða stað-
hæfa nokkuð eða viðurkenna með samþykki; við ættum ávallt að
hemja hvatvísi okkar og halda aftur af öllum glöpum. Hann taldi
einkum hvatvíst að samþykkja eitthvað ósatt eða óþekkt, því ekkert
væri skammarlegra en að láta samþykki okkar eða viðurkenningu
hlaupa á undan þekkingu og skilningi. Hann var vanur að gera það
sem samræmdist þessum rökum, þannig að hann færði rök gegn
skoðunum allra og dró þá burt frá þeirra eigin skoðunum. Þegar
finna mátti jafnvæg rök fyrir andstæðum hliðum sama máls var
auðveldara að halda aftur af samþykki sínu við hvora hlið málsins.
Þeir kalla þetta nýju Akademíuna, þó að ég haldi að hún sé gömul,
að því gefnu að Platon sé hluti Gömlu Akademíunnar. Í bókum
hans er ekkert fullyrt, mörg rök eru með og á móti, allt er stöðugt
í rannsókn, og ekkert er sagt vera öruggt.
Hér er Arkesilási eignuð sú skoðun að ekkert verði vitað vegna þess hversu
torráðinn heimurinn sé. Vissulega er ekki útilokað að heimurinn sé einhvern
veginn, en okkur manneskjunum með þröng skilningarvit, veikburða huga
og skammlífi, er um megn að öðlast þekkingu á honum. Af þeim sökum fet-
aði hann í fótspor Sókratesar, færði rök gegn öllum staðhæfingum, skapaði
jafnvægi þeirra og mótsagnar þeirra, og frestaði dómi vegna jafnvægisins. Að
lokum segir Cíceró að þessi aðferð sé í fullu samræmi við heimspeki Platons
sjálfs.
Svo virðist vera sem Arkesilás hafi fært rök gegn öllum staðhæfingum,
hvaðan sem þær komu. En eins og vitnisburður Cícerós sýnir beindi hann
einkum spjótum sínum að stóumanninum Zenoni og kenningu hans um
þekkingu og grundvöll hennar. Hafi Arkesilás beitt aðferð sinni eins og Cí-
ceró lýsir væntir maður þess að hann hafi hrakið kenningu Zenons til þess
að skapa jafnvægi og fresta dómi. Það eru varðveittar heimildir um þessa
rökfærslu Arkesilásar, bæði hjá Cíceró (Akademísku bækurnar 2.67 og 77) og
öðrum yngri efahyggjumanni, Sextosi Empeiríkosi (Gegn kennimönnum (Ad-
versus mathematicos) 7.150−59). Rökfærslan gegn Zenoni endar með þeirri
fullyrðingu að stóíski vitringurinn – eina manneskjan sem býr yfir þekk-
ingu samkvæmt stóumönnum – eigi alltaf að fresta dómi. Hins vegar líkist