Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Page 264

ARFUR PlATOnS
263
og Platon gerir er ekki til marks um afgerandi niðurstöðu. Síðast en ekki
síst virðist formið gefa til kynna mikilvægi leitarinnar sjálfrar, en ekki endi-
lega kennilegrar niðurstöðu; það sem skiptir máli er rannsóknin sjálf. Þó að
menn dragi í efa réttmæti þess að heimfæra efahyggju Arkesilásar á heim-
speki Platons, gæti samræðuformið því gefið til kynna, ekki aðeins að rétt
sé að setja fyrirvara við hverja niðurstöðu, því hana mætti alltaf ræða betur,
heldur beinlínis að á þennan díalektíska hátt sem birtist í samræðunum skuli
ástunda heimspeki, með þeim opna huga sem slær engu föstu heldur setur
fram tilgátur, skilyrtar skoðanir, og reynir að rannsaka þær heiðarlega.38
Það er ekki ætlun mín að taka undir þá sýn á Platon sem þessir fræði-
menn deila, því eflaust má finna veigamikil rök fyrir því að grilli í raun-
verulegar skoðanir Platons í samræðum hans. Enn síður er ætlun mín að
færa rök fyrir því að Platon hafi eftir allt saman verið efahyggjumaður að
hætti Arkesilásar. Þó mætti spyrja: Hvað er hæft í túlkun Arkesilásar? Og
hvað verður þá til dæmis um frummyndakenninguna? Er hún varfærnisleg
tilgáta sem mætti rannsaka betur en ekki afdráttarlaus kenning? Við þessari
spurningu hafa reyndar verið færð svör: Kenningin er tilgáta um grundvöll
þekkingar; eigi þekking að vera okkur möguleg hljóta frummyndir að vera
til; séu frummyndir ekki til, þá er þekking ekki okkur möguleg. En Platon
slær engu föstu um tilvist frummyndanna.39 Hann færir meira að segja rök
38 Þessi hugmynd er ekki að öllu leyti frumleg. Í stuttri neðanmálsgrein lætur Julia
Annas þau orð falla að margt í umræðum fræðimanna okkar tíma um samræðuform
Platons endurveki í raun Sókrates Arkesilásar; sjá Julia Annas, „Plato the Skeptic“,
bls. 325, nmgr. 28. Þó fer hún ekki lengra með þessa hugsun og skoðar ekki mikilvægi
samræðuformsins sem slíks, að það geti hafa haft áhrif á túlkun Arkesilásar á allri
heimspeki Platons. Hún einbeitir sér að sókratísku samræðunum og Þeætetosi, þar
sem þrætubókarlistin er skýrust en yfirfærir ekki á öll verk Platons eins og Arkesilás
gerði. Einn merkasti rannsakandi nýju Akademíunnar, Pierre Couissin, er á sömu
slóðum og höfundur þegar hann segir að efahyggja Akademíunnar hafi orðið til af
því fjölbreytni og fjör platonskra samræðna gefi kost á ólíkum túlkunum, meðal
annars túlkun Arkesilásar; sjá P. Couissin, „The Stoicism of the new Academy“,
The Skeptical Tradition, ritstjóri Myles Burnyeat, Berkeley: University of California
Press, 1983, bls. 31–63, hér bls. 56. Ritgerðin birtist fyrst á frönsku: „le Stoïcisme
de la nouvelle Académie“, Revue d‘histoire de la philosophie 3: 1929, bls. 241–276.
39 Sjá nicholas White, „Observations and Questions“, bls. 248–249; þessi skoðun býr
einnig að baki skrifum hans um Platon sem hafa haft töluverð áhrif á platonsk fræði;
sjá nicholas White, Plato on Knowledge and Reality, Indianapolis: Hackett, 1976, og
„Plato’s Metaphysical Epistemology“, The Cambridge Companion to Plato, ritstjóri
Richard Kraut, Cambridge: Cambridge University Press, 1992, bls. 277–310.
nánari útfærslu á sömu hugmynd má lesa hjá Svavari Hrafni Svavarssyni, „Plato on
Forms and Conflicting Appearances. The Argument of Phaedo 74a9-c6“, Classical
Quarterly 59.1: 2009, bls. 60–74.