Skinfaxi - 01.01.2023, Blaðsíða 18

18 S K I N FA X I
F
ólk gefur fremur kost á sér til sjálfboðaliðastarfa á Norður-
löndunum og í Vestur-Evrópu en í fyrrverandi austantjalds-
ríkjunum. Hæst er hlutfallið í Noregi. Á eftir fylgja Hollend-
ingar, svo Danir, þar á eftir íbúar í Lúxemborg, Sviss, Sví-
þjóð og Finnlandi. Íslendingar eru í áttunda sæti, á undan
íbúum Slóveníu og Írlands. Könnunin var reyndar gerð á vegum Euro-
stat, hagstofu Evrópusambandsins, fyrir átta árum, árið 2015, og gæti
staðan því mögulega hafa breyst síðan þá.
Steinunn Hrafnsdóttir, prófessor á félagsvísindasviði Háskóla Íslands,
fór yfir málið í fyrirlestri á ráðstefnu um sjálfboðaliða í íþrótta- og æsku-
lýðsstarfi. Mennta- og barnamálaráðuneytið stóð fyrir ráðstefnunni,
sem haldin var í tilefni af degi sjálfboðaliðans, sem er 5. desember ár
hvert. Stóð ráðuneytið jafnframt fyrir kynningarátakinu Alveg sjálfsagt,
sem var ætlað að vekja athygli á mikilvægi og störfum sjálfboðaliðans.
Í lýðræðissamfélögum taka fleiri þátt
Í kynningu ráðuneytisins segir að í covid-faraldrinum hafi mikilvægi
íþrótta- og æskulýðsstarfs fyrir samfélagið allt komið berlega í ljós.
Þegar siglt sé úr faraldrinum sé mikilvægt að skoða hvort starf með
sjálfboðaliðum hafi breyst og hvaða áskoranir séu fram undan.
Steinunn sagði samspil ýmissa þátta skýra öfluga þátttöku fólks í sjálf-
boðaliðastarfi á Norðurlöndunum og víðar í Vestur-Evrópu en minni
þátttöku í Austur-Evrópu. Helsta skýringin væri sú að þátttaka í sjálf-
boðaliða- og félagsstarfi væri algengari í lýðræðissamfélögum en
þeim sem grundvölluðust á öðru stjórnarfari. Félaga- og tjáningar-
frelsi skipti þar sköpum.
Þurfum að vera vakandi fyrir stöðunni
og áskorunum í starfi sjálfboðaliða
„En hverjir gerast svo sjálfboðaliðar?“ spurði Steinunn og svaraði
því sjálf til að samanburðarrannsóknir sýndu að aldur, menntun, félags-
leg staða og gildismat viðkomandi skipti máli.
„Það kemur ekki á óvart að fólk með börn í íþróttastarfi sinnir frekar
sjálfboðaliðastarfi,“ sagði hún og benti því til staðfestingar á að flestir
sjálfboðaliðar eru á aldrinum 30–39 ára. Algengara er líka að fólk leggi
sitt af mörkum í dreifbýli en í þéttbýli. Fólk með ríkt tengslanet sinnir
líka frekar sjálfboðaliðastarfi en aðrir, fólk í ábyrgðarstöðum gerir það
því að í félagasamtökum eru þessir einstaklingar eftirsóknarverðari en
aðrir. Ekki er hins vegar munur á kynjunum þegar kemur að sjálfboða-
liðastörfum. Algengara er þó að karlar vinni fyrir íþrótta- og tómstunda-
félög en konur leggi af mörkum fyrir líknar- og góðgerðarfélög.
Áskoranir og breytingar
Steinunn sagði að þótt vísbendingar væru um að sjálfboðaliðum hefði
fækkað eitthvað upp á síðkastið – eða ýmislegt benti til þess – skrifaðist
þróunin á fleira en heimsfaraldur. Þegar sjálfboðaliðastarf hefði síðast
verið kannað árið 2017 hefði komið í ljós að 27,7% landsmanna hefðu
tekið að sér sjálfboðaliðastarf.
„Sjálfboðaliðastarf stendur mjög traustum fótum í íslensku sam-
félagi. En við þurfum að vera vakandi fyrir stöðunni og áskorunum,“
sagði hún og benti á að því miður hefðu færri rannsóknir verið gerðar
á sjálfboðaliðastarfi hér á landi en annars staðar á Norðurlöndunum.
Ráðast þyrfti í að gera stóra rannsókn á starfinu til að átta sig á stöðunni.
Steinunn Hrafnsdóttir segir mun færri rannsóknir hafa verið gerðar á starfi
sjálfboðaliða á Íslandi en annars staðar á Norðurlöndunum. Fækkun sjálfboðaliða
almennt kann að skýrast af því að félagasamtök hafa ráðið fleira fagfólk til starfa.