Heima er bezt - 02.01.2007, Qupperneq 19

Þura Arnadóttir í Garði:
Háttað í björtu
(Baðstofuminning)
Það var í gamla daga, þegar ekki vom til bílar né útvarp,
og alþingi stóð ekki yfír nema 6-8 vikur um hásumarið, og
þingmenn voru ekki með nefíð niðri í hvers manns dalli,
skiptu sér ekki af öðm en því, sem einhverju máli skipti
fyrir velferð lands og þjóðar.
Þá voru karlamir húsbændur á sínu heimili og létu engin
sambandsþing né ráðunauta segja sér fyrir verkum, og flýttu
klukkunni 1 -2 tíma undan sól, þegar bezt þótti henta fyrir
búsins hag. Þóttu þeir mestir búmenn, sem fljótasta höfðu
klukku, einkum á útmánuðum. Ljósmeti kannski orðið lítið,
en spamaður talinn dygð.
Hætt var að bera ljós í baðstofu í miðgóu, síðasta lagi
í góulok. Réttara hefði verið að segja að hátta í svörtu en
björtu eitthvað framan af vori. Kvöldverkunum var hrað-
að, kýr mjólkaðar og þeim brynnt, skyrhræran etin og svo
stungið sér milli rekkjuvoðanna með vætuhrollinum. Þótt
mér, sem öðmm krökkum, þætti þetta harður kostur, að vera
keyrð í rúmið áður en kvöldsprettur var tekinn, ærsl og ólæti
fengið útrás, finnst mér nú, þegar ég sit við raflampann minn
og rek minningaþræðina til þessara rökkurkvölda, að þetta
hafí verið dýrðlegt tímabil.
Það er útmánaða-búmannsklukku-rökkurkvöld. Fólkið er
gengið til hvílu, en hurðir opnar milli baðstofuhúsanna, það
sofnar ekki strax. Það er ekki eins einfalt að breyta lífsvenj-
um fólks eins og klukkunni, og svo stytti það tímann með
því að tala saman, nema krakkarnir, þeim er sagt að þegja,
þegar fullorðnir tala.
Það er margt, sem ber á góma meðal fólksins. Stundum
ræðir það um löngu liðna, válega atburði, slysfarir eða ægi-
legar farsóttir, sem gengu yfir sveitina og enginn gat rönd við
reist, eins og t. d. taugaveikin, sem gekk 1865-66 og lagði
að velli 15 manns í þessari fámennu sveit, eða bamaveikin,
sem gekk ár eftir ár. Árið 1840 dóu 15 böm, þar af fímm
systkini og tíu á sama bænum, og aftur 1860, þá dóu ljögur
systkinin hennar mömmu minnar á hálfum mánuði.
Oftar er tekið upp léttara hjal um dægurmál eða sveita-
pólitík, gamlar brúðkaupsveislur, fyllirí og tusk, göngur,
réttir, grasaferðir og selvem. Obotnandi fróðleik, sem fólk-
ið hefur annað hvort lifað sjálft eða afar þess og ömmur
sagt þeim.
Eigi ósjaldan var talað um bækur og stælt um hugstæð-
ustu atburði og persónur Islendinga sagna, sem áttu hver
sinn aðdáanda og meðhaldsmann, t. d. Guðrún Ósvífurs-
dóttir, Hallgerður, Bergþóra, Njáll, Gunnar á Hlíðarenda,
Kjartan og Bolli, Snorri goði, Björn Breiðvíkingakappi og
húsfreyjan á Fróðá o. fl. Fólkið lifði sig inn í sögumar af
svo mikilli sanntrú, að þær stóðu ljóslifandi fyrir hugskots-
sjónum þess.
Gamla konan í rúminu móti baðstofudyrunum situr uppi,
og prjónamir ganga ótt og títt, og hún tuldrar bænimar sínar.
Áður en hún gekk til hvílu, krossaði hún baðstofuhurðina,
veit, að í Hverbjarginu og Lambhöfðanum býr huldufólk
og kannski víðar í landareigninni. Hún leggur ekki eymn
við masi fólksins eða gefur orð í það. Gæti þó eitthvað sagt
um sína þymum stráðu hrakningsævi í tuttugu vistum, en
flestar hennar sögur byrjuðu eins: „Þegar ég var í Grímsey.,,
Það var bjartasti geislinn í lífi hennar.
Húsmennskumaðurinn, greindur karl og fróður, var víðförlasti
maður þessa safnaðar. Hann hafði róið margar vertíðir fyrir
sunnan og farið oft yfír Sprengisand. Komið til Reykjavíkur
og séð Alþingishúsið og landshöfðingjann. Keypti Þjóðvilj-
ann unga, talaði mikið um Skúla og var eldheitur Valtýingur.
Hann gat lagt margt til mála mannskapnum til dáða.
Konan hans hafði aldrei farið neitt út úr sýslunni. Var fædd
og uppalin niðri í dölum og hafði verið þar vinnukona á mörg-
um stórheimilum, þegar hún var ung. Kunni þaðan mikið af
sögnum og sögum, lausavísum og heila sveitabragi.
Hún lýsti einkennilegum mönnum og skrýtnum atburð-
um. Var ung, þegar dansinn, þessi léttúðuga skemmtun, var
að leggja undir sig sveitimar. Þá var dansað eftir messu á
sunnudögum í litlum stofukytrum, skennuum og skálum.
Trallað og sungnir slagarar og dægurlög þess tíma, ef harm-
óníka var ekki við höndina. Hún hafði því af miklu að taka
og frá mörgu segja.
Pabbi lagði sjaldan nrikið til mála. Hann var árrisull og
vildi gjaman sofna snemma. Hafði ekki gert víðreist út fyrir
tjallahringinn kringum sveitina sína. Borinn og bamfædd-
ur á þessum bæ og ól þar allan sinn aldur, en lét fátt fram
hjá sér fara, sem talizt gat til fróðleiks eða skemmtunar.
Hann var 17 ára þegar brann í Sveinagjá,og fór, eins og
fleiri, austur, til að sjá þær hamfarir. Einnig var hann einn af
fjórum ungum mönnum, sem fóm um hávetur með föggur
sínar og tjöld á sleðum suður í Dyngjuljöll, þegar eldamir
bmnnu þar 1874, og skoðuðu Öskju, sem þá var í smíðum
Heima er bezt 19