Læknaneminn


Læknaneminn - 01.03.1974, Blaðsíða 44

Læknaneminn - 01.03.1974, Blaðsíða 44
Nánar inn eitilfruniur Eitilfrumur eru á stöðugu flakki um vefi líkamans. Þær hafa hæfileika til að greina framandi lífefna- sambönd frá efnakerfum þess líkama, sem þær til- heyra. Hefur þeim verið líkt við lögreglusveit á stöð- ugri eftirlitsferð. Jafnskjótt og þær verða varar við eitthvað annarlegt gera þær aðvart. Aðrar frumur af jimsum gerðum koma þá á vettvang, og hinum af- brigðilegu efnasamböndum er útrýmt með samstilltu átaki allra frumnanna. (Sjá síðar). Greiningarhæfni eitilfrumna byggist á viðtökum (receptors), sem sitja í yfirborðshimnu þeirra. Greiningin er í því fólgin, að viðtak með ákveðnu þrívíddarmunstri getur einungis bundið efnasam- eind, sem hefur nákvæmlega samsvarandi öreinda- munstur (complementary structure). Þegar ákveðinn lágmarksfjöldi framandi sameinda smýgur inn í við- tök eitilfrumu, vaknar hún til starfs, og breytir þá jafnframt útliti eins og síðar verður lýst. B-eitilfrum- ur taka að mynda mótefni, en T-eitilfrumur byrja að framleiða efni, er m. a. kalla á vettvang einkjarna gleypifrumur. Hver eitilfruma virðist einungis hafa viðtök fyrir eina gerð sameinda. I heilbrigðum ein- staklingum eru engar virkar eitilfrumur með við- tökum, sem binda öreindamunstur, er tilheyra þeirra eigin líkama. Á hinn bóginn virðist líkaminn hafa yfir að ráða eitilfrumum, sem hafa eða geta myndað viðtök fyrir flestar aðrar lífefnasameindir, er geta orðið á vegi hans. í fyrsta skipti, sem líkaminn kemst í tæri við á- kveðið lífefnasamband (t. d. yfirborðsmunstur sýk- ils) eru mjög fáar eitilfrumur til staðar, sem hafa viðtök, er samsvara hinu framandi efnamunstri. Þetta fyrsta áreiti leiðir hins vegar til þess, að slík- um frumum fjölgar, og verða þær því fleiri þeim mun oftar sem þetta sama efnasamband berst inn í líkamann. Af þessu leiðir, að fyrsta svar ónæmiskerf- isins gegn ákveðinni sýklategund er tiltölulega sein- virkt og veikt (primary response). Við endurtekið áreili sama sýkils verða varnarviðbrögðin hins veg- ar skjótari og árangursríkari (secondary response). Fyrirbærið kallast ónæmisminni (immunological memory) og er hagnýtt til bólusetninga. Nánar um átfrumur Átfrumur eru ríkar af efnakljúfum, senr geta brot- ið niður lífrænar efnaeiningar. Efnakljúfarnir mynd- ast í ríbósómum átfrumunnar. Þaðan berast þeir gegnum frymið lil Golgi-kerfisins, þar sem þeim er raðað og þjappað saman í hnykla. Efnakljúfahnykl- ar þessir, sem eru aðskildir frá fryminu af þunnri himnu, kallast meltikorn (lysosomes). Þegar átfruma gleypir sýkil, er hann fyrst í stað umluktur hluta af yfirborðshimnu átfrumunnar. Má á þessu stigi greina bráðina sem afmarkaða örðu (phagosome) í frynu átfrumunnar. Fljótlega koma meltikorn aðvífandi og leggjast upp að ætisörðunni. Flimnurnar milli þeirra sameinast og rofna, þannig að ætisarða og meltikorn renna saman í eina heild, gleypi-meltikorn (phago- lysosome). Efnakljúfar meltikornsins geta nú óhindr- að komizt að sýklinum og leyst hann upp í frum- parta sína, sem fruman getur hagnýtt sér til viður- væris eða losað sig við. Átfrumur eru mjög fljótar að ganga frá bráðinni, tekur það venjulega ekki nema nokkra klukkutíma. Beinmergur og sérhæfing hvítra hlóðkorna Beinmergurinn, sem hýsir flestar stofnfrumur blóðkorna, sendir sífellt frá sér nýjar eitil- og átfrum- ur í stað þeirra, sem ganga sér til liúðar. Ekki hefur ennþá verið úr því skorið, hvort hinar ýmsu tegund- ir hvítra blóðkorna æxlast úr frá fleiri en einni gerð stofnfrunma, eftir að fósturskeiði lýkur. Einnig er lítið vitað um þau stjórnkerfi, sem ráða myndunar- hraða og sérhæfingu blóðkornanna. Þegar út úr mergnum kemur, er talið, að sérhæfing hverrar frumu sé það langt gengin, að endanlega sé ákveðið, hvort hún verður eitilfruma, einkjarna gleypifruma eða kleyfkjarna átfruma. Sérhæfingin er fólgin í bæl- ingu á flestum erfðastofnum frumunnar samtímis því, að aðrar erfðaeiningar eru leystar úr læðingi- Því sérhæfðari sem fruma er þeim mun fleiri af erfðastofnum hennar eru óstaríhæfir. Flinir útvöldu erfðastofnar fá þannig einokunaraðstöðu í frumunni og móta gerð hennar eftir starfsþörfum sínum. Ekki er vitað á hvern hátt bessi sérhæfing gerist, en lík- legast er talið, að henni sé að nokkru leyti stjórnað af sérhæfingarvökum (differentiating hormones). Kleyfkjarna átfrumur hafa stutta viðdvöl í blóð- rásinni (meðal æviskeið 12-24 klst.) og eru orðnar 32 LÆKNANEMINN
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Læknaneminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknaneminn
https://timarit.is/publication/1885

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.