Læknaneminn - 01.12.1976, Blaðsíða 7

Barnadauði á Islandi 1941-1975 (0-4 ára)
Hróðmar Helgason og Jónas Magnússon læknanemar
í. fniif/«ii«r/i(r
I þessari grein er athugaður barnadauði áranna
1941-1975. Barnadauði hér merkir börn látin á 5
fyrstu árum ævinnar. Barnadauðinn er athugaður
eítir dánarmeini og aldri og kannaðar helztu breyt-
ingar á dánarorsökum og dánartíðni. Einnig er at-
hugaður hluti einstakra sjúkdóma af heildardánar-
tölu og breytingar sem á honum verða.
a) Efni og sannleiksgildi
Upplýsingar eru fengnar frá 1) Hagstofu Islands,
Mannfjöldaskýrslur 1941-1970 auk óútgefinna
skýrslna fyrir árin 1971-’75, 2) Fæðingar á Islandi
1881-1972, 3) Aðrar heimildir, sjá heimildaskrá.
Skýrslum um dánarorsakir almennt var hyrjað að
safna hér á landi árið 1911. I Mannfjöldaskýrslum
1911-1915 er greinargerð um þá skýrslusöfnun, en
hún hélzt að formi til nærri óbreytt til ársloka 1950.
Sú breyting varð þó á, eflir því sem árin liðu, að
dánarvottorð voru gefin út fyrir sívaxandi hluta
mannsláta hvers árs. Eftirfarandi hlutfallstölur sýna,
hvernig heimildir um dánarorsakir skiptust á hverju
5 ára tímabili frá 1911 til 1950.
TAFLA 1
1911-1516-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50
% % % % % % % %
Dánarvott. læknis 32 43 42 53 60 63 67 77
Prestask. aðeins: a. m/aths. læknis 16 11 14 16 16 16 14 11
b. án aths. læknis 52 46 44 31 24 21 19 12
Með lögum nr. 42 1950, sem tóku gildi 1- j anúar
1951, var ákveðið að ritað skyldi dánarvottorð fyrir
hvern mann er dæi á landi, nema lík fyndist ekki,
þá skyldi gerð mannskaðaskýrsla samkvæmt lögum
nr. 42 1913. Hefur samkvæmt þessu verið gefið út
dánarvottorð um öll mannslát síðan í ársbyrjun
1951, neina um voveiflegan dauðdaga hafi verið að
ræða og lík ekki fundizt.
Ljóst er að áreiðar.leiki upplýsinga um dánarmein
eykst verulega eftir 1951, þólt læknar hafi gefið út
dánarvottorð eða haft umsögn um langflest dauðs-
fcll árin 1941-1950. Teljum við því að treysta megi
upplýsingum um dánarmein fyrir áðurgreint tíma-
bil.
Upplýsingar um hlutfallstölu krufninga fyrir árin
1941-1950 liggur ekki fyrir.
TAFLA2
1951 1960 61-65 66-70 71-75
Hlutfallstala krufninga
af 1000 látnum . . 139 317 367 398 310
Upplýsingar um hlutfallstölu krufninga fyrir börn
0-4 ára liggja ekki fyrir, hvorki á Hagstofu íslands
né á Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði. Hins
vegar hafa andvana börn og börn látin á 1. viku ver-
ið krufin sbr. heimild nr. 1, þar sem nær því 50%
andvana fæddra og 90% barna látin á 1. viku voru
krufin á árunum 1955-’64 og eykur þetta sannleiks-
gildi upplýsinga fyrir þennan aldursflokk og tíma-
bil.
b) Urvinnsla
Samanburður á dánarorsökum 1941—’50 og dán-
arorsökum 1951-’70 er nokkrum vandkvæðum bund-
inn. I Mannfjöldaskýrslum 1941-’50 eru dánarorsak-
ir 0-4 ára barna skráðar samkvæmt alþjóðadánar-
meinaskrá frá 1938. Dánarorsakir 0—4 ára barna
1951—70 eru skráðar samkvæmt alþjóða sjúkdóma-
og dánarmeinaskrá, sem gildi tók 1. jan. 1951 (lið-
ur C, skrá hin stytzta, 50 flokka B-skrá, sjá heimild
nr. 12). Dánarmein 1971—75, eru samkvæmt B (50
flokka skrá) skrá, sem tók gildi 1. jan. 1951. Við
LÆKNANEMINN
5