Læknaneminn - 01.03.1981, Síða 9

ir. Mettunartími er tiltölulega stuttur á unglingsár-
unum, þ. e. 10-15 mínútur, en lengist síðan smám
saman. Þegar komið er á efri ár verður mettunar-
tíminn nokkrir klukkutímar. Getur þá jafnvel farið
svo, að ef maðurinn missir erectio áður en til sam-
fara kemur, þá getur orðið löng bið eftir annarri
erectio. Er augljóst af þessu, að þetta misræmi kyn-
þarfa og kyngetu milli kynja og aldurshópa getur
orðið uppspretta vandamála. Það er því nauðsyn-
legt að hafa þetta í huga, þegar fólk kemur með kyn-
lífsvandamál til læknis, sem ekki krefst meðferðar,
heldur fræðslu.
í'i’tiflnnir ú hynlífi —
líhamleyar orsahir
Aður en farið er að ræða hin eiginlegu kynlífs-
vandamál, þá munu verða gerð skil á truflunum á
eðlilegu kynlífi, sem eru orsakaðar af líkamlegum
°g sállífeðlisfræðilegum (psychophysiological) völd-
um. Það er nauðsynlegt að hafa þetta í huga, þar
sem milli 3 og 20% af kynlífsvandamálum eru talin
líkamlegs eðlis. Þess ber þó að geta, að hér getur
einungis verið um að ræða hluta af stærra vanda-
máli og að þ essir líkamlegu orsakavaklar eru oft
samtvinnaðir sálrænum þáttum. Því er rétt að gera
alltaf líkamsskoðun á sjúklingnum, eða að minnsta
kosti á karlmönnum, þar eð líkamlegar orsakir eru
miklu algengari hjá þeim en konum. Hér á eftir er
örstutt úttekt á þessum þáttum.
A. Sállifeðlisfræðilegar orsakir eru þær truflanir
a sálarlífi, þar sem einkenni eru fyrst og fremst sál-
ai'leg, en kynlífstruflanir fylgja í kjölfarið. Má hér
nefna þunglyndi, kvíða, streitu og ofþreytu. Talið er,
að androgen framleiðsla minnki og e. t. v. einnig
serotonin, og valdi það síðan minnkaðri kyngetu.
B. Líkamleg veikindi af ýmsu tagi geta haft áhrif
a kyngetu. Skert starfsemi ýmissa líffæra getur haft
áhrif á heildarmagn karlhormóna í líkamanum og
ems á hlutfall karl- og kvenhormóna. Má hér nefna
sjúkdóma í lífur, nýrum og heiladingli; æxli í eist-
um, sem framleiða kvenhormón og svo afleiðingar
skurðaðgerða á eistum, heiladingli og nýrnahettum.
Sjúkdómar í taugakerfi, eins og t. d. multiple scler-
osjs, diabetes neuropathia og skurðaðgerðir í retro-
peritoneal svæði og í perineum, sem skaða sympat-
iska og parasympatiska taugakerfið, geta truflað
einn eða fleiri þætti kynsvörunar. Æðasjúkdómar
geta hindrað erectio og sársauki frá stoðkerfi, eins
og t. d. gigt og bakverkir, geta gert samfarir erfið-
ar. Sömu sögu má segja um sjúkdóma í kynfær-
um.
C. Of langt mál yrði að telja upp öll lyf, sem geta
haft áhrif á kynsvörun. Frá ómunatíð hafa verið til
sögur um lyf og efni, sem eiga að auka kynþörf og
kyngetu. Alkohól hefur verið í þeim flokki, en það
hefur tvíeggjuð áhrif. „It provokes the desire, but
takes away the performance,“ segir Macbeth. Þann-
ig er með fleiri efni, sem losa um hömlur um tíma,
en hafa fyrst og fremst slævandi verkun. Má hér
nefna barbitúröt sem dæmi. Ónnur lyf, eins og am-
fetamín og kókaín, hafa kynörvandi verkun þegar
þau eru notuð einstöku sinnum, en séu þau notuð að
staðaldri, þá draga þau úr kynþörf og getu. Ofskynj-
unarlyf eins og LSD og mescalín eru talin hafa örv-
andi verkun af sumum, aðrir telja þau gagnslaus í
þessu skyni eða að þau hafi jafnvel slævandi áhrif.
Til eru efni, sem erta blöðru og þvagrás. Cantharides
eða Spánska flugan eru í þeim flokki. Þau hafa þá
hvimleiðu aukaverkun að valda priapisma, þ. e. erec-
tio, sem linnir ekki og getur orðið mjög sársauka-
full og jafnvel hættuleg. Strychnine getur haft svip-
aða verkun með áhrifum sínum á neuronur í mænu,
en vegna aukaverkana (mors) yrði það varla notað
nema einu sinni! Androgen efni bafa miðlæga kyn-
örvandi verkun auk þess, sem þau auka vöxt og starf
karlkynfæra og clitoris. En vegna ýmissa aukaverk-
ana eru þau ekki talin heppileg, a. m. k. ekki til
langvarandi notkunar.
Skipta má lyfjum með kyndeyfandi verkun í tvo
flokka: lyf, sem hafa miðlæg áhrif (centrally acting)
og þau, sem hafa útlæg áhrif (peripherally acting).
í fyrri hópnum eru róandi efni eins og alkohól og
barbitúröt og svo sársaukalyf eins og kodein og mor-
fín. Sömuleiðis hafa anti-androgen lyf miðlæga
verkun. Má hér telja estrogen efni, nýrnahettustera
og aldactone og aldactazide. Lyf, sem hafa útlæga
verkun er að finna í tveimur lyfjaflokkum. Anti-
kólinerg lyf eru notuð við ýmsum augnsjúkdómum
og truflunum í meltingarfærum. Þau geta valdið im-
potence með því að hindra erectio. Antiadrenerg lyf
eru aðallega notuð við háum blóðþrýstingi. Þau
LÆKNANEMINN
7