Læknaneminn - 01.09.1982, Blaðsíða 49

stytta sjúklingi aldur.“ í meðferð
sjúklinga sinna náði Hippokrates
langt, enda byggði hann þar meir
á dómgreind sinni en kennisetn-
ingum. Hann leitaðist við að
bægja burt sjúkdómsorsök, þegar
hún var þekkt og það mögulegt,
en annars réðst hann gegn ein-
kennunum með symptomatiskri
meðferð. Almennar ráðleggingar
voru nefndardiaita, en það hugtak
var víðara en diet er nú og fól í sér
allt hátterni sjúklingsins, hreyf-
ingu, hvíld, klæðnað, fæði o. fl.
Hippokrates gætti hófsemi í öllum
fyrirmælum og forðaðist snöggar
breytingar. Lyfjagjöf hans var hóf-
leg, en helzt notaði hann uppsölu-
lyf og veik hægðalyf og auk þeirra
vín, edik, brennistein, valeriana,
myrru, spanskflugu, járn, eir o.fl.
Blóðtökurstundaði hann líkatil að
losa líkamann við skaðlega vessa í
blóðinu. Lengst náði Hippokrates
í handlækningum og lagði þar
grundvöll, sem stóð nokkurn veg-
inn óhaggaður til seinni helmings
19. aldar, í nær 2400 ár. í Corpus
Hippokraticum eru 5 bækur um
handlækningar, að flestra áliti
eftir Hippokrates sjálfan. Sérstaka
áherzlu leggur hann þar á hrein-
læti og kveður á um handþvott,
lengd nagla og hreinsun undir
þeim. Áhöld skyldu vera laus við
skreytingar og útflúr, svo að auð-
veldara væri að halda þeim hrein-
um. Sóttvörnum hrakaði eftir
daga Hippokratesar og var lítill
sómi sýndur, unz Lister kom fram
eftir miðja 19. öld, þótt einstaka
læknir sýndi þar mikinn skilning,
t. d. Semmelweis. Sárameðferð
Hippokratesar var sígild, en þar
var æðsta boðorðið að aðhafast
sem minnst. Væri sárið hreint og
nýtt, varfyrst látið blæða vel, síðan
saumað og þurrar umbúðir not-
aðar, en ekki bakstrar eða smyrsl
,,Þurrar umbúðir hindra ígerð.“
Vel skyldi fara um hinn særða lim í
eðlilegum stellingum og hvíld.
Blæðingar hindraði hann með því
að halda limnum hátt og þrýsta á
með kompressu eða með blóð-
stillandi lyfjum, kulda eða
brennslu með glóandi járni. Væri
sárið marið, rifið og óhreint, var
farið með það sem særi (ulceratio)
og það ýft til graftrar- og vessa-
myndunar. Síðan var það hreinsað
og lagðir við hreinsandi bakstrar.
Líffærafræði Hippokratesar var í
molum, enda leyfðu trúarbrögð
ekki krufningar nema dýra og
glæpamanna. Þekking hans á
heila, taugum, innyflum, æðum og
vöðvum nægði rétt til venjulegra
aðgerða, en sæmilega þekkti
hann til beinaog liðamóta. Honum
tókst líka vel að lækna beinbrot og
liðhlaup og sá vel hættuna, sem
felst í opnum brotum. Til að hag-
ræða brotum notaði hann tog, oft
með vindu, og vogarstöng til að
færa beinin í skorður. Síðan lagði
hann við spelkur og batt um.
Hippokrates og nemendur hans
voru góðir skurðlæknar og gerðu
stórar aðgerðir, ef þeir töldu sig
ráða við blæðingar. Þeir skáru í
ígerðir og tóku æxli, opnuðu
brjósthol til að hleypa út greftri og
stungu líka á brjósthol og hleyptu
inn lofti þegar um tæringu var að
ræða (arteficial pneumothorax).
Gyllinæðar skáru þeir og notuðu
spegla við innri gyllinæðar.
Höfuðkúpuna opnuðu þeir í ýms-
um tilgangi, aflimuðu, opnuðu
kviðarhol og skáru í ígerðir í og við
nýru. Ekki er vitað, hvort þeir
bundu fyriræðar, en undirbinding
varð ekki algeng fyrr en f lok 18.
aldar. Sennilega hafa þeir notað
jurtalyf til deyfingar. Þeir voru all-
vel að sér í kvensjúkdómum, en af
einhverjum ástæðum létu þeir
Ijósmæðrum eftir þau störf, en
lögðu þó sjálfir á ráðin. Þeir skáru
heldur ekki til blöðrusteins, því að
það hafði stétt iðnaðarmanna
með höndum. Verkfæri þeirra
voru flest úr bronzi, en hnífar úr
stáli. Helztu verkfærin voru, auk
ein- og tvíeggja hnífa, tengur,
sárakrókar og kannar, spaðar,
sköfur, borar, nálarog þvagleggir.
Hippokrates aðskildi fyrstur
manna heimspeki og læknisfræði,
en eftir hans dag tóku þessar
greinar aftur að nálgast hvor aðra.
Synir hans, Þessalos og Drakon,
o. fl. mynduðu hina dogmatisku
eða ritonalisku lækningastefnu í
andaskynsemisstefnu Þlatóns, og
reynsla læknisins varð að víkja
fyrir rökhugsun. Dogmatistartóku
upp krufningar og bættu mjög
þekkingu í líffærafræði og greindu
fyrstir milli slagæða og bláæða.
Heimspekingurinn og læknirinn
Aristoteles lagði líka margt af
mörkum til líffærafræðinnar, og
kenningar hans höfðu mikil áhrif á
læknisfræði og aðrargreinarlangt
fram eftiröldum.
Eftir dauða Alexanders mikla
323 f. Kr. féll Egyptaland í hendur
Ptolemeiosar I, hershöfðingja
hans. Hann stofnaði bóka- og
listasafn í Alexandríu, þar sem vís-
indamenn í mörgum greinum
störfuðu og kenndu, og þess
vegna hefur það verið nefnt fyrsti
háskólinn. Gríska varð brátt al-
þjóðlegt vísindamál og Alexandría
miðstöð grískrar menningar. Þar
var stunduð fyrsta skipulega
kennslan í líffærafræði með kruf-
ingum og, að sögn Galens, með
kvikskurði (vivisectio) glæpa-
manna. í Alexandríu starfaði
Herophilos frá Calcedon (d. um
300 f. Kr.), sem kallaður hefur
verið faðir líffærafræðinnar. Hann
lýsti hjarna og hnykli og skipti
taugum í motoriskar og sensor-
iskar. Hann lýsti lika úræðum,
kirtlum, kynfærum og innyflum og
LÆKNANEMINN íaaa - 35. árg.
47