Læknaneminn - 01.09.1982, Blaðsíða 46

Læknisfræði Forngrikkja
Vigfús Þorsteinsson læknir
Grein þessi birtist áöur i Læknanemanum í desember 1967.
Vestræn menning grundvallast að
miklu leyti á menningu Forn-
grikkja, og læknisfræði okkartíma
hefur ekki hvaðsízt margttil þeirra
sótt. Læknisfræði Hellena byggði
hinsvegar á læknisfræði þjóða á
nálægari Austurlöndum, einkum
Egyþta, Babíloníumanna og Kín-
verja, en í höndum Grikkja varð
hún fyrst sjálfstæð og blómstrandi
vísindagrein.
Margir guðir grísku goðafræð-
innarvoru kenndirvið lækningar,
en hæst ber þar Asklepios, sem
var sonur Appollons og faðir
heilsugyðjunar Hygieiu. Asklepios
var upphaflega læknir í Þessalíu
(ef til vill á 13. öld f. Kr.), en var
seinna tekinn í guðatölu. Um það
er sú saga sögð, að Plúto, guð
undirheimanna, hafi komið að
máli við Seif og beðið hann að
drepa Asklepios, því að undir-
heimarnir voru að eyðast úr
manneklu vegna hæfni læknisins.
Seifur gerði bón hans, en iðraðist
eftir á og gerði Asklepios að guði.
Dýrkun Asklepiosar breiddist út
um Hellas, og meir en 200 hof,
asklepieia, voru lækningastöðvar,
og þegar sjúklingur kom til lækn-
inga, var hann eftir tilheyrandi
helgiathafnir látinn leggjast til
svefns í abaton eða súlnagöngum.
Drauma hans réðu hofprestarnir
síðan og höguðu meðferðinni eftir
ráðningunni. Þessi lækningaað-
ferð var runnin frá Assyríu og
Egyptalandi og bygðist á því, að
sálin yfirgæfi sofandi líkamann og
svifi á fund guðsins og þægi af
honum ráð. Sjúklingarnir voru
hvattir til að gefa asklepieiunum
skildi með áletrun um lækning-
una, bæði sem vott um þakklæti
og sem fórn. Asklepiosi var líka
fórnað höndum og höggormum,
og helgir höggormar voru í hof-
unum, en þeir voru taldir gæddir
guðlegum lækningamætti. Ask-
lepios er sjálfur alltaf sýndur á
myndum með staf, sem höggorm-
ur er hringaður um og þaðan er
komið merkið, sem tróniráforsíðu
þessa tímarits og sést á mörgum
öðrum læknisfræðiritum. Lækn-
ingarnar í asklepieiunum tóku
smátt og smátt framförum, þegar
tímar liðu, og einkenndust viða
meir af raunsæi en trúarkreddum,
þegar hofin lögðust niður við
kristnitökuna. Utan hofanna fóru
einnig fram lækningar, sem voru
mun merkari þáttur grískrar
læknisfræði. Þær voru í höndum
veraldlega menntaðra lækna og
voru stundaðar bæði fyrir og sam-
tímis dýrkun Asklepiosor. Þekk-
ingin gekk í erfðir frá kynslóð til
kynslóðar, og oft kenndi faðir syni
sínum listina, svo að langar
læknaættir mynduðust. Meðal
þessara veraldlegu lækna voru
askleipiadarnir, sem virðast hafa
myndað stétt innan stéttarinnar,
en ekki er vitað, hver sérstaða
þeirra var, en það voru þeir, sem
áttu hvað mestan þátt í því að hefja
grísku læknisfræðina til þess
vegs, sem hún hafði mestan á gull-
öld Hellena. Asklepiadarnir voru
dreifðir um allt Hellas og stofnuðu
víða læknaskóla, sem voru fyrst í
nánum tengslum við heimspeki-
skólana, enda voru greinarnar
samtvinnaðar. Fyrir daga Hippo-
kratesar lögðu allir læknar einnig
stund á heimspeki, og heimspek-
ingarnir eða sófistarnir fengust
ekki eingöngu við huglæg við-
fangsefni, heldur leituðu þeir
hvarvetna að sófíu eða þekkingu,
ekki síður á sviði læknisfræði en í
öðrum náttúrufræðum. Margir
þeirra höfðu líka mikil áhrif á
kenningar læknisfræðinnar, og
má þar nefna Pýþagóras, Demo-
kritos, Platón, Aristoteles o.fl.
Merkustu skólar asklepiada voru á
eyjunni Kos við strönd Litlu-Asíu, í
Knidos í Litlu-Asíu skammtfrá Kos
og á Rhodos. Einnig voru frægir
skólar í Kroton á S.-Ítalíu og í
Kyrene í Afríku. Nokkur ágrein-
ingurvarmilli Knidos-og Kosskól-
ans. Knidoslæknar vildu flokka
alla sjúkdóma í kerfi, sem svo væri
hægt að byggja alla meðferð á um
aldur og ævi. Vandinn var því að
greina sjúkdóminn rétt, enda var
skólinn þekktur fyrir nákvæmar
sjúkdómsgreiningar. Þetta við-
horf Knidoslækna, þótt vísinda-
legt væri, strandaði á þekkingar-
skorti þeirra á eðli sjúkdóma. Þeir
töldu t. d. hvern sjúkdóm alltaf
birtast í sömu mynd, svo að sjúk-
dómarnir urðu fleiri og kerfið
flóknara, en góðu hófi gengdi.
Margir merkir læknar komu þó frá
skólanum. Koslæknar gerðu sér
gleggri grein fyrir takmörkunum
sínum og lögðu lítið upp úr ná-
44
LÆKNANEMINN 3-,/1B82 - 35. árg.