Læknaneminn - 01.09.1982, Blaðsíða 50

Glerflöskur undir lyf ásamt skurðáhöldum frá tímum Rómverja.
gaf skeifugörninni nafnið duo-
denum. Hann notaði vatnsklukku
til að telja púlsa og taldi þá mæli-
kvarða á styrk hjartans. Samtíma-
maður hans í Alexandríu var Eras-
istratos (d. um 290 f. Kr ), sem
hefur verið kallaður faðir lífeðlis-
fræðinnar. Hann sneri baki við
vessakenningum Pýþagórasar og
bjó til svonefnda pneumakenn-
ingu, en pneuma var í andrúms-
loftinu og var hluti af alheimssál-
inni. Samkvæmt Erasistratosi
andaði maðurinn pneuma að sér,
og það fór til hjartans og kældi
það. í hjartanu breyttist pneuma í 2
tegundir lífsanda: Lífspneuma,
sem dreifðist um líkamann með
slagæðunum, og sálarpneuma,
sem fór til heilans og dreifðist um
líkamann með taugunum. Erasist-
ratos taldi, að til hvers líffæris lægi
slagæð, bláæð og taug, og að
slagæðarog bláæðarættu upptök
sín í hjartanu og væru tengdar
saman með örsmáum æðum.
Hann gerði sér grein fyrir starf-
semi semilunar- og þríblaðkalok-
anna og áleit, að andlegir hæfi-
leikar manna umfram dýr stöfuðu
af meiri hjarnafellingum.
Af öðrum læknum í Alexandríu
má nefna líffærafræðinginn
Eudemos, fæðingalækninn De-
metrios og Apollodoros, sem rit-
aði um eitur. Utan Alexandríu voru
einnig 2 eiturfræðingar. Nikadros
læknir, skáld og prestur frá Colo-
phon erfrægasturfyrir2 kvæði um
eitur og móteitur og Mithridate VI,
konungur í Pontus í Litlu-Asíu,
sem lifði í stöðugum ótta við að
vera myrtur með eitri. Eftir miklar
tilraunir fann hann loks algilt mót-
eitur, mithridate, samsett úr 54
efnisþáttum, svo að hann þurfti
ekki framar að óttast eitranir.
Alexandríuskólinn hafði mikil
áhrif á læknisfræði fram yfir mið-
aldir, bæði með hinum vísinda-
legu vinnuaðferðum og allri þekk-
ingu, sem hann lagði til. Tveir
nemendur hans, Philinos (d. um
280 f. Kr) og Serapion (d. um 220 f.
Kr.), urðu upphafsmenn nýrrar
stefnu í læknisfræði, empírisku
stefnunnar, sem var mótvægi við
dogmatisku stefnuna og líffæra-
rannsóknir Alexandríuskólans.
Þeir töldu, að rökhyggja og líf-
færaþekking kæmu að litlum not-
um við lækningar, en lögðu alla
áherzlu á reynslu læknisins,
byggða á tilraunum og skoðun
sjúkra, og vildu lækna hvert sjúk-
dómseinkenni fyrir sig. Andstæð-
urnar tvær, dogmatisku og empír-
isku stefnurnar, bar hæst í grískri
lækrrisfræði, þegar hún hélt inn-
reið sína í Róm eftir að Alex-
andríuskólanum tók að hnigna.
Rómverska menningin grund-
vallaðist á grískri menningu, og
Rómverjar lögðu lítið til menning-
armála frá sjálfum sér, nema í
byggingarlist, réttarfari og jarð-
yrkju. í læknisfræði tóku þeir lítinn
þátt og þann einn að læra af
Grikkjum, enda þótti þeim slík
störf ekki samboðin frjálsbornum
Rómverja. Fyrstu grísku læknarn-
ir, sem komu til Rómar, voru ekki
blómi stéttarinnar, heldur lítið
lærðir menn, sem hafði mistekizt í
heimalandi sínu og ætluðu að
freista gæfunnar meðal „barbar-
anna“ í Róm. Reynsla Rómverja af
grískum læknunum var því ekki
góð fyrst í stað, og sagt er, að um
tíma hafi allir grískir læknar verið
reknir frá Róm. Vegur grískra
lækna í Róm fór vaxandi, þegar
betri læknar fluttust þangað, og
Caesar veitti loks öllum grískum
læknum, sem störfuðu í Róm, full
borgaraleg réttindi, enda var mikil
þörf lækna í hernum.
Fyrsti læknirinn, sem náði vin-
sældum í Róm, var Asklepiades.
Hann kom þangað 91 f. Kr. og
hlaut hylli lærðra Rómverja vegna
menntunar sinnar og glæsibrags.
Hann gerði gys að trú Hippokrat-
esar á lækningamætti náttúrunn-
ar og sagði, að náttúran gerði jafn
mikinn skaða og gagn. Meðferð
hans varsniðin við hæfi Rómverja:
gott fæði og vín, nudd og böð, en
48
LÆKNANEMINN “-/i®* - 35. árg.