Læknaneminn - 01.09.1982, Blaðsíða 51

engin bragðvond lyf. Merkasta
framlag hans til læknisfræðinnar
var skipting sjúkdóma í bráða og
langvinna, en einnig var hann
brautryðjandi á sviði hrörnunar-
og geðsjúkdóma. Hann var upp-
hafsmaður nýrrarstefnu í læknis-
fræði, meþódismans, sem byggð-
ist á atómkenningum Demokrit-
osar og Epikurosar, en þeir töldu
allt efni samsett úr atómum.
Helzti forvigismaður meþódism-
ans var Þemison. Hann hélt því
fram, að atmóin í líkamanum
drægju sig saman í hópa með
raufum á milli. Sjúkdómarstöfuðu
annaðhvort af of þröngum rauf-
um, status strictus, eða of víðum,
status laxus. í status strictus átti
að nota hægðalyf og böð til að
víkka raufarnar og í status laxus
barkandi (astringerandi) og styrkj-
andi lyf til að þrengja þær. í þriðja
sjúkdómaflokknum, status mix-
tus, sem var sambland af hinum,
átti að nota annaðhvort eftir ein-
kennum. Þessi þægilega þumal-
fingursregla gerði fávísustu al-
múgamönnum kleift að fullnema
sig í læknisfræði á 6 mánuðum, og
fyrrverandi járnsmiðir og hesta-
sveinar þyrptust inn í stéttina, sem
óx ört að stærð og áhrifum, bæði í
Róm og Alexandríu. Þrátt fyrir
grunnfærni kenninganna voru
margir meþódistar færir læknar,
þótt mikið bæri á hinum.
Ekki er hægt að rekja sögu
læknisfræði þessa tima án þess að
geta um encyclopedista, nokkra
menn, sem rituðu alfræðirit m. a.
um læknisfræði, en voru ekki
læknar. Merkastur þeirra var
Rómverjinn Celsus (25 f.-45 e.
Kr.), sem skrifaði alfræðibók á
latínu (flest vísindarit þessa tíma
voru á grísku) um margar greinar
vísinda, en nú er hún öll glötuð
nema 8 bækur um læknisfræði, De
re medicina. Ritin fjalla um helstu
svið læknisfræði og þróun hennar
og stefnu. Skarpskyggni og þekk-
ing höfundar hafa fært honum
nafnið „Hippokrates Rómar“, en
gullaldarlatínan „Cicero læknis-
fræðinnar.“ Rit Celsusar voru
óþekkt, unz þau voru gefin út seint
á 15. öld, en kunnari voru rit ann-
ars encyclopedista, Pliniusar (23-
79), sem nefndust „Historia natur-
alis" og áttu að gefa upplýsingar
um allt undirsólinni, en einkennd-
ust mest af hindurvitnum og mis-
sögnum og eru, segir Durant,
„óbrotgjarn minnisvarði um fá-
fræði Rómverja'*. Rit Pliniusar
voru þó um margt aðalheimild
fræðimanna í 14 aldir.
Á síðari hluta 1. aldar e. Kr. kom
Aþenaeos fram með nýja stefnu,
pneumatismann, samsuðu úr lífs-
andakenningu Erasistratosar og
vessakenningu Pyþagorasar.
Pneumatistar töldu, að aðeins eitt
„frumefni" væri til, þ. e. pneuma.
Það fékk maðurinn úr andrúms-
loftinu, og það dreifðist um líkam-
ann í æðunum. Sjúkdómar stöf-
uðu af breytingum í pneuma, sem
aftur voru afleiðingar af dyscrasiu,
eða truflun á vessum. Starfsreglur
þeirra voru heldur ekki frumsmíði,
því að þær tóku þeir upp eftir
dogmatistum, og empíristum, og
reyndu að velja það bezta frá
hverjum, enda kölluðu þeir sig
sjálfir electista. Meðal þekktra
electista má nefna Aretaios,
Ruhos, Soranos og Antyllos.
Aretaios er frægastur fyrir 4 rit um
bráða og langvinna sjúkdóma.
Sumarsjúkdómslýsingar hanseru
sígildar og gefa lýsingum Hippo-
kratesar lítið eftir. Ruphos lagði
stóran skerf til líffærafræðinnar
og lýsti t. d. fyrstur sjóntaugavíxl-
um. Hann ritaði einnig um mikil-
vægi sjúkrasögu og um púlsa,
þvagfærasjúkdóma, sótthita o. fl.
Soranos frá Ephesus (98-138) var
Hauskúpa úr konu frá um 900 e. Kr. Framkvæmd hefir verið heilaskurðaðgerð á
konunni í lifanda lífi. Callusmyndunin sýnir að hún hefir lífaö nokkuð lengi effir
aðgerðina.
LÆKNANEMINN 3-4/i9»2 - 35. árg.
49