Læknaneminn - 01.10.1991, Blaðsíða 95

greini minnsta hljóð sem óvinurinn gefur frá sér.
Bragðskyn og lyktarskyn er aukið og hann
finnur fyrir minnstu snertingu húðarinnar. Þetta
er fyrir áhrif adrenalínsins.
11. Húðin breytist, hárin standa upp eins og veiðihár
á ketti. Blóðið streymir frá húðinni til annarra
líffæra svo að Gísli hefur snenilega verið fölur
yfirlitum þar sem hann lá í bátnum. Þetta
viðbragð er til að koma í veg fyrir blóðmissi ef
sár kemst á húðina. Gísli hefur auk þess verið
sveittur á hörund en þessi svitamyndun er til að
kæla húðina sem liggur yfir ofheitum vöðvunum
sem tilbúnir eru til átaka.
Skiljanleg viðbrögð
Þessi viðbrögð líkamans við streitu eru
skiljanleg í ljósi aðstæðna Gísla. Hann er í mikilli
hættu staddur í bátnum. Menn Barkar digra gætu
uppgötvað hann á hverri stundu en líkami hans er
búinn til bardaga. Blóðið er í vöðvunum, hann er þurr
í munni, meltingarfærin eru í hvíld, hann er þvalur um
lófana og fölur, endorfin streymir um æðarnar ásamt
auknu magni sykurs og insúlíns. Hann er viðbúinn
hvort heldur til að kasta spjóti í óvinninn og verjast
síðan með sverði eða til að kasta sér í sjóinn og freista
þess að synda í land. Öll skynfærin eru viðbúin
átökum. í þessu tilviki slapp Gísli heill á húfi og
líkaminn jafnaði sig eins og hann gerir alltaf. Þessi
saga sýnir okkur vel hversu víðfeðmt streituviðbragð-
ið er og hversu mörg líffæri það hefur áhrif á. Eg get
séð fyrir mér hönnuðinn sem skóp þetta allt og reyndi
að gera ráð fyrir öllu hugsanlegu áreiti og hvernig best
væri að bregðast við því. Þetta viðbragð á auðvitað
fullan rétt á sér þegar um raunverulega hættu er að
ræða eins og forfeður okkar hafa oft og iðulega lent í
í heimi þar sem hættumar voru meiri og ógnvænlegri
og lífsbaráttan harðari en nú er.
Streita í nútímaþjóðfélagi
En hvaða máli skipta þessi streituviðbrögð fyrir
líf nútímamannsins? Langflestir Islendingar segjast
með réttu vera ákaflega stressaðir. Heimur nútíma-
mannsins er hlaðinn alls konar áreiti og sennlega er
meira af langvinnri spennu og óöryggi nú en nokkurn
tímafyrr. Areitin eru mun fleiri og meiraaðgerast í lífi
hvers og eins heldur en áður hefur þekkst. Samgöngur
milli heimsálfa hafa aukist til mikilla muna. Atök og
eymd heimsbyggðarinnar blasir við daglega í hverju
einasta sjónvaipi. Umferðin á götum úti er geigvænleg
og lífshraðinn mun meiri en áður hefur tíðkast.
Búferlaflutningar, hjónaskilnaðir og ótryggt
atvinnuástand setur mark sitt á margar fjölskyldur.
Islendingar hafa um langt árabil búið við
óðaverðbólgu á tímum verðtryggðra lána sem eykur
auðvitað óvissu um framtíðina og skapar hjá fólki þá
tilfinningu að alls sé í raun tilgangslaust.
Nútímamaðurinn bregst við öllu þessu áreiti á sama
hátt og Gísli Súrsson í bátnum forðum og þá er hollt að
gera sér grein fyrir hver viðbrögðin eru og hverjar
afleiðingarnar eru.
Afleiðingar streituviðbragðsins
Viðbrögð líkamans við streitu eða áreiti er
skammtímasvörun sem hugsuð var upphaflega að
gera einstaklinginn betur hæfan til að mæta
yfirvofandi hættu. En þegar líf nútímamannsins er
skoðað kemur í ljós að flestir eru að fást við langvinna
streitu eða daglegt áreiti sem endurtekur sig í sífellu.
Þegar viðbrögðin eru skoðuð í því ljósi er skiljanlegt
að streita er höfuðóvinur nútíma-Islendingsins og
veldur mun meiru um vanheilsu og óhamingju en
okkur fær órað fyrir að óreyndu. Lítum aftur á
streituviðbragð Gísla í bátnum og reynum að gera
okkur grein fyrir langtímaáhrifum þessarar svörunar á
stressaðan nútímaíslendinginn.
Ókostir aukinnar kortisónframleiðslu eru
ótvíræðir. Kortisóndregurúrvarnarhæfni líkans gegn
krabbameini, sýkingum og öðrum veikindum.
Ónæmiskerfið veikist og sýkingar eiga greiðari
aðfgangað líkamanum. Margirsýkjastafkvefi og alls
konar pestum þegar þeir eru undir miklu álagi sem
sennilega á rætur að rekja til þessa. Það er alþekkt
staðreyndað börnveikjastafmargvíslegum sýkingum
í efri loftvegum þegar þau byrja á dagheimilum. Þetta
ertaliðstafaafaukinni smithættuþegarbörninkomast
í snertingu við önnur börn á þennan hátt en líka vegna
streitu og spennu sem er því samfara að yfirgefa
heimilið og öryggi þess.
LÆKNANEMINN 2 1991 44. árg.
93