Læknaneminn - 01.04.2005, Síða 10

Fjendur í fitjum
Sýklar í táfitjum
Heilbrigðar táfitjar hýsa kóagúlasa neikvæða stafýlokokka og dipt-
eroid bakteríur (Gram jákvæðir stafir), sem eru hluti af eðlilegri
húðflóru. Meinvaldandi sýklar úr umhverfi (húðsveppir) eða úr eigin
líkamsflóru (bakteríur) geta tekið sér bólfestu í táfitjum og valdið þar
sýkingum með tilheyrandi einkennum. Afleiðingin eru svokallaðir
„fótsveppir" (athlete’s foot), sem í raun eru ekki alltaf af völdum
sveppa; bakteríur eru stundum orsakavaldurinn og eins getur
soðin og löskuð húð sést án þess að sérstakir meinvaldar ræktist.
Hiti, raki, þröngir skór...
Stig 0 Stig 1 Stig 2 Stig 3
Heilbrigt táfit Hreistrun - Skoðun kláða - Bólga verkur
Húðflóra Sveppir Sveppir hörfa fyrir bakteríum
Leyden JJ et al. Arch. Derm 1978;114:1466
Mynd 2: Þróun sveppa- og bakteríusýkinga í táfitjum
Húðbreytingar í táfitjum eru algengt vandamál og sýndi ofan-
greind rannsókn að um 75 % sjúklinga og 50 % samanburðar-
einstaklinga voru með einhverjar húðbreytingar í táfitjum, en
helmingi færri einstaklingar höfðu staðfesta húðsveppasýkingu í
táfitjum. Sveppasýking sem slík veldur ekki netjubólgu á fótum
heldur getur hún myndað umhverfi sem auðveldar bólfestu og
fjölgun meinvaldandi baktería. Einföld sveppasýking í táfit veldur
einkum hreistrun og sprungum í húð. Við aukinn hita og raka,
eins og gerist þegar fólk er í lokuðum skóm í langan tíma, þá
geta meinvaldandi bakteríur eins og S. aureus eða (3-hem-
ólýtiskir streptókokkar bæst í hópinn og verður þá til margþætt
sýking (7) (mynd 2). Sveppirnir hafa þannig veikt húðina og
myndað gott umhverfi fyrir meinvaldandi bakteriur, sem fjölga
sér og eiga greiðari aðgang að dýpri lögum húðar gegnum
laskaða sveppasýkta húð. Þekktur fylgikvilli er raunveruleg bakt-
eríusýking í táfitinni, með roða, hita, bólgu og verk. Ofangreind
rannsókn sýndi sterka fylgni netjubólgu við meinvaldandi bakt-
eríur í táfitjum, sem bendir til að þær geti verið uppspretta
sýkingarinnar. Af þessu má draga þá ályktun að líta beri á
laskaða táfit sem hýsir meinvaldandi sýkla sömu augum og sár
annars staðar á húð. Rof á húð auðveldar meinvaldandi bakter-
íum inngöngu og því kemur ekki á óvart að bakteríusýklun í lösk-
uðum táfitjum og sár eða fleiður á fótlegg reyndust sjálfstæðir
áhættuþættir fyrir netjubólgu í rannsókninni (mynd 3).
Má koma í veg fyrir netjubólgu?
Netjubólga er alvarlegur sjúkdómur og rannsóknir sýna að fólk
sem hefur einu sinni fengið netjubólgu er í aukinni hættu að fá
hana aftur. Er því mikilsvert að greina áhættuþætti sem má ráða
við í forvarnaskyni. Af almennum áhættuþáttum eins og fyrri
sögu um netjubólgu og bláæðaaðgerð er lítið hægt að gera.
Hins vegar er hægt að upplýsa fólk um mikilvægi þess að hugsa
vel um laskaða húð, hvort sem hún er á fótlegg eða í táfitjum, og
koma í veg fyrir sýkingar. Er því mikilvægt að gefa táfitjum aukið
vægi í almennri læknisskoðun til að greina sýkingar, sem jafnvel
sjúklingar vita oft ekki af sjálfir.
Þá má spyrja hvort nauðsynlegt sé að meðhöndla allar
húðsveppasýkingar til að hindra að einföld sýking í táfit verði að
margþættri sýkingu með meinvaldandi bakteríum. Svarið er ekki
einfalt þar sem sjúklingar hafa oft naglsýkingar af völdum
húðsveppa, samhliða táfitjasýkingu og meðferð við þeim er
löng, kostnaðarsöm og henní geta fylgt ýmsar aukaverkanir. Þar
að auki geta táfitjasýkingar verið þrálátt vandamál hjá sumum
einstaklingum, líklega vegna ónógrar ónæmissvörunar (8). Stað-
bundin sveppalyf eru oft gagnleg til að lækna eða halda niðri
sveppasýkingum í táfitjum, en notkun per os sveppalyfja þarf að
meta í hverju tilfelli fyrir sig. í öllum tilvikum geta læknar þó, eftir
klíníska skoðun á fótum, upplýst sjúklinga um mikilvægi góðrar
fóthirðu. Mikilvægt er að koma í veg fyrir aðstæður sem sveppir
og bakteríur þrífast best í, þ.e. hita og raka sem myndast í t.d. í
þröngum eða lokaðum skóm, og hindra þannig soðnun á húð
og bakteríufjölgun á ódýran og einfaldan hátt.
Heimildir
1. Carratalá J, Rosón B, Fernández-Sabé N et al. Factors associated with
complications and mortality in adult patients hospitalized for infectious
cellulitis. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2003;22:151-7.
2. Sigurdsson AF, Gudmundsson S. The etiology of bacterial cellulitis as
determined by fine-needle aspiration. Scand J Infect Dis. 1989;21:537-42.
3. Carratalá J, Rosón B, Fernández-Sabé N et al. Factors associated with
complications and mortality in adult patients hospitalized for infectious
cellulitis. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2003;22:151-7.
4. Dupuy A, Benchikhi Fl, Roujeau JC et al. Risk factors for erysipelas of the
leg (cellulitis); case-control study. BMJ. 1999;318:1591-4.
5. Roujeau JC, Sigurgeirsson B, Korting HC, Kerl H, Paul C. Chronic derma-
tomycoses of the foot as risk factors for acute bacterial cellulitis of the
leg: a case-control study. Dermatology. 2004;209:301 -7.
6. Bjornsdottir S, Gottfredsson M, Thorisdottir A, Gunnarsson G, Kristjáns-
son M, Rikardsdottir H, Hilmarsdottir I. Lower limb cellulitis and derma-
tophytic infections of the foot: A prospective case-control study. 20th
Annual meeting of the Scandinavian Antimicrobial and Chemotherapy
Society, Denmark, 2003
7. Leyden JJ, Kligman AM. Interdigital athlete’s foot. The interaction of derma-
tophytes and resident bacteria. Arch Dermatol. 1978;114:1466-72.
8. Dahl MV, Grando SA, Chronic dermatophytosis: what is special about
Trichophyton rubrum ? Adv Dermatol. 1994;9:97-111.
8
LÆKNANEMINN
2005