Goðasteinn - 01.06.1974, Page 97

ég með öllu sannfróður um upphaf þeirra. Vestur-íslendingurinn,
Soffanías Thorkelsson, segir í bók sinni Ferðahugleiðingar, sem
út kom í Winnipeg 1944 (Fyrra bindi, bls. 237-238) eftir sögn
Guðrúnar systur sinnar, að Þorkell faðir þeirra á Ytri-Másstöðum
í Svarfaðardal hafi verið búinn að finna hleypiklakkana upp um
1885. Nokkur föng eru fyrir hendi um útbreiðslu þeirra og mis-
munandi gerðir af hleypilokum, en hér skal aðeins að því vikið,
að 1914 barst klyfberi með hleypiklökkum austan úr Hornafirði
að Holti undir Eyjafjöllum. Eftir honum smíðaði Sigurjón Magn-
ússon bóndi í Hvammi fyrstu hleypiklakkana á klyfbera í Rangár-
vallasýslu og fann þá upp nýja gerð af loku eða snerli ofan á
hreyfanlegu spangirnar. Frá Sigurjóni barst þessi nýja gerð klyf-
bera út um allt héraðið, þótt raunar hittust þar heimili allt til
loka lestaferða, sem aðeins notuðu gömlu, ójárnuðu klyfberana.
Byggðasafnið í Skógum á einn klyfbera með hleypiklökkum
Sigurjóns í Hvammi. Ártalið 1916 er á boganum og táknar smíði
hleypiklakkanna. Klyfberinn sjálfur var með tréklökkum í byrjun.
Sigurþór Ólafsson á Gaddstöðum á Rangárvöllum var nafn-
frægur smiður hjá Rangæingum á fyrri hluta þessarar aldar. Hann
smíðaði klyfbera með járnboga og föstum járnklökkum. Náðu þeir
nnokkurri útbreiðslu. Sýnishorn þeirra er í Skógasafni, væntanlega
út búi Boga Thorarensen í Kirkjubæ. Laust eftir 1940 voru
smíðaðir klyfberar með járnboga og hleypiklökkum í bú Skúla
Thorarensen á Geldingalæk á Rangárvöllum, og er það lokagerð
klyfbera í 1100 ára sögu þeirra hér á landi. Klyfberarnir munu
hafa verið smíðaðir í járnsmiðju á Selfossi. Einn þeirra er í
Skógasafni.
Ekki verður með öllu gengið framhjá viðgerðum klyfbera.
Laskaðir klyfberar voru treystir með járnspöngum. Naglar voru
reknir með lausum klökkum, og algengt var að negla troðna
skeifu neðan við losaralega klakka, ofan á bogann.
Bogabönd fylgja síðasta skeiði klyfbera á Suðurlandi. 1 þau
var hnýtt heizlistaumum í heybandslest. Taglhnýting fylgdi lengstaf
lestaflutningi Sunnlendinga.
Merkingar klyfbera eru eitt merkasta atriðið í sögu þeirra.
Forn siður virðist að letra ártöl á klyfberaboga. Til skamms tíma
Goðasteinn
95