Úrval - 01.11.1977, Page 50

48
URVAL
áhrifln sem hann fínnur er óaflátan-
legt tog aðdráttaraflsins sem styrkist
eftir því sem hann heldur fari sínu
lengra. Þegar geimfarinn lítur út um
kýraugað sitt sér hann disk, flatan
eins og pönnuköku úr brennandi gasi
sem streymir frá stjörnu þar í
nándinni, og gasið gefur frá sér
ákafar rokur af röntgengeislum um
leið og það þeytist eins og skipulags-
laust ofan í svarta gatið. Nú er á að
líta!
Geimfarinn óvarkári fíkrar sig nær
og horfír gegnum aflmikinn sjónauka
sinn. Hann sér að stjörnuskinið
handan við hinn 60 kílómetra breiða
svokallaða ,, atburða-sj óndeildar-
hring”, sem umlykur svarta gatið
(svo nefndur vegna þess að það er það
svæði sem ekkert sést, heyrist eða
vitnast út fyrir) beygist utan um hann
í ljóshring. En nú er of seint fyrir
geimfarann að snúa við. Hann
steypist með fæturna á undan í átt að
gatinu og mismunurinn á aðdráttar-
aflinu á fætur hans og höfuð tekur að
teygja úr honum eins og hann væri á
steglu. Og fímm þúsund kílómetrum
áður en hann kemur að atburða-
sjóndeildarhringnum hefur aðdrátt-
araflið tætt hann í agnir.
En félagi hans, sem fylgist með í
geimstöðinni í öruggri fíarlægð, sér
ekki betur en far ofurhugans fari
sífellt hægar eftir því sem það nálgast
gatið, þar til loks að það virðist
standa grafkyrrt uns það hverfur eins
og hendi sé veifað er það næi
atburða-sjóndeildarhringnum. Þetta
er í samræmi við afstæðiskenningu
Einsteins, sem segir fyrir um svört göt
og er kenning um rúm-tíma, og gerir
undarlegar sjónhverfingar bæði í
tíma og rúmi. Séð frá þeim, sem
stendur utan við, sýnist tíminn hægja
á sér í nálægð svarts gats.
DÖKKUR FÉLAGI. Hvernig er
farið að því að leita í geimnum að
þvílíkum furðum — og svona
ósýnilegum furðum — sem gati í
geimnum? Þegar stjarna hverfíst
saman í svart gat, er aðdráttaraflið
eitt eftir. Og aðdráttaraf! er hægt að
merkja, því það leiðir til þess að
næsta stjarna við verður ðstöðug á
sporbraut sinni umhverfis það. Svo
stjarnfræðingar nota stjörnusjónauka
og röntgenskynjara til þess að leita
mjög nákvæmlega að tvístirnum,
tveimur sólum sem ganga hvor um
aðra. Ef annað tvístirnið fer að hafa
óvenju mikið aðdráttarafl á hitt, er
minna og skín ekki, eru líkur til að
þessi félagi kunni að vera svart gat.
Annað próf er nauðsynlegt til að
auka líkurnar. Sérhver stór og björt
stjarna gusar frá sér sólstormi
efnisagna og geislunar í allar áttir.
Efni sem sogast ofan í svart gat hitnar
upp i milljarð stig um leið og það
geysist inn. Af því leiðir að
innstreymandi efni gefur frá sér
skrykkjótt flóð ákafrar röntgengeisl-
unar sem dreifíst um geiminn og
hægt er að fínna. Vegna þess að
þykkur lofthjúpur jarðarinnar hleypir
ekki röntgengeislunum í gegn um sig