Mímir - 01.06.1981, Síða 10

bear any necessary relation to the linguistic
content of the sentence used“.
í þessu augnamiði hefur Grice (1975) sett
fram það sem hann kallar „The Cooperative
Principle“, sem í grófum dráttum megi orða
svo: „Make your cohversational contribution
such as is required, at the stage at which it
occurs, by the acceþted purpose or direction
of the talk exchange in which you are
engaged“ (Grice 1975:45).
„The Cooperative Principle“ felur í sér
fjögur meginboðorð, sem menn fylgja vana-
lega í samræðum, og búast við að viðmæl-
endur þeirra fylgi. Þessi boðorð varða magn
(quantity) og gæði (quality) þess sem sagt
er; hvernig það tengist aðstæðum (relation)
og á hvern hátt (manner) það er sagt. Hverju
þessara boðorða fylgja síðan nánari ákvæði
um hvernig þau koma fram. „The Coopera-
tive Principle“ er hluti af „Conversational
Implicatures“, sem aftur er undirflokkur í
„Nonconventional Implicatures“, og er þetta
allt saman of langt og flókið mál til að fara
út í það hér, heldur skal vísað í Grice (1975)
til frekari fróðleiks.
Hugtakið „Conversational Implicature“ er
tengt öðru og þekktara: „presupposition“.
Greint hefur verið milli tveggja tegunda:
„LOGICAL or semantic presuppositions are
relevant to the truth conditions on sentences
[. . .] PRAGMATIC presuppositions are
relevant to the appropriateness of an utter-
ance in a context; if S has the pragmatic pre-
supposition P, and P is not among the beliefs
shared by speaker and hearer, then the utter-
ance of S is inappropriate in that conversa-
tional context“ (Fodor 1977:206). Parna er
um að ræða mun á setningum eins og
(5) Núverandi konungur Frakklands er
sköllóttur
sem er út í hött af því að Frakkland er ekki
konungsríki, og því eiginlega hvorki sönn né
ósönn; og
(6) Ég er í slitnum gallabuxum
sem svar við þeirri spurningu hvort maður
ætli ekki að koma með á Borgina. Þetta svar
er í raun og veru merkingarlaust nema báðir
aðilar viti að fólki í snjáðum gallabuxum er
ekki hleypt inn á Borgina. Eigi að síður hefur
(6) auðvitað sannleiksgildi (truth-value)
gagnstætt (5) (reyndar eru skiptar skoðanir
um hvort (5) hafi sannleiksgildi, sjá t. d.
Allwood, Andersson & Dahl 1977:152—3).
E. t. v. mætti kalla „logical presupposition“
forskilyrði, en „pragmatic presupposition“
væntingar. Annars eru ekki allir á því að
greina þarna á milli (sbr. Lyons 1977:600).
Um „presupposition“, „Conversational
Implicatures“ og ýmis hugtök þessu tengd
hafa verið skrifaðar margar greinar og bækur.
En þessi hluti er ekki ætlaður sem yfirlit yfir
pragmatísk hugtölc og mikilvægi þeirra við
merkingarlýsingu, né heldur til að gera ná-
kvæma grein fyrir hugmyndum einstakra
manna um þessi atriði. Hann er einfaldlega
hafður hér til að geta vísað í hann varðandi
ýmis vandamál, sem ekki tekst að leysa eftir
öðrum (og vísindalegri?) leiðum.
2. MERKING OG NOTKUN
ÍSLENSKRA AÐALTENGINGA
Hér verður fjallað um merkingarleg skil-
yrði fyrir hliðtengingu. Ég nota setningar
tengdar með og sem dæmi, vegna þess að og
er „hlutlausasta“ aðaltengingin (sbr. Dik
1972:32); þ. e. setur fæst skilyrði um sam-
band setninganna sem hún tengir. Dik (1972
:291) setur upp „scale of semantic specifi-
city“, og segir „the more specific the seman-
tic value of a coordinator is the heavier are
the restrictions on possible pairs, triples etc.
of members to be coordinated by it, and the
less free is its distribution in the language“.
Ég geng út frá því sem gefnu að „speakers
choose to conjoin constituents, whether
sentences or constituents of other types, only
8