Mímir - 01.06.1981, Page 33

Det synes mig ofránkomligt, at sagorna om Aud-
un, Refr och Refo i fri omforming áterberattar
de tre fabler ur första boken av Pancatantra
(eller mycket snarlika beráttelser), som alla
handlar om hur man vinner konungen-lejonets
gunst genom att skánka honom det djur han
just vid ett givet tilfile behöver . . . (Wikander
’64:110).
Wikander er þarna að fjalla um dæmisögur
með dýr í aðalhlutverkum. Hann sýnir fram
á að það var algengt að slíkar sagnir væru
síðar færðar upp á mannverur, enda lá það
í eðli sagnanna sem hafa ákveðna pólitíska
hneigð. Wikander á mun erfiðara með að
sýna fram á hvernig þessar sagnir gætu hafa
borist til Islands svo snemma á öldum, þar
eð þær voru eklci þýddar á evrópsk mál fyrr
en síðar. Þarna getur þó verið um ýmsa
möguleika að ræða, t.a.m. ferðir norrænna
manna í austurveg og síðar pílagrímsferðir
kristinna manna.
Það að færa höfðingjum ísbirni að gjöf
kemur víðar fyrir í íslenskum fornritum en
í þættinum af Auðuni. í Landnámu og Vatns-
dælu er greint frá því er Ingimundur gamli
færði Haraldi konungi tvo hvíta húna. Hung-
urvaka segir frá því er Isleifur biskup færði
Heinreki keisara Konráðssyni hvítabjörn. Þá
færði Einar Sokkason Sigurði Jórsalafara
bjarndýr að gjöf. (Sjá B. K . Þ. og G. J. ’43:c)
Höfðingskapur Auðunar var því alls ekkert
einsdæmi, þótt hann sé á ýmsan hátt frá-
brugðinn eins og síðar verður að vikið í
tengslum við sannfræði frásagnarinnar.
Höggaskerfssögnin: Kaflinn um skipti
Auðunar við Áka, ármann Sveins konungs
Ulfssonar, á sér ákveðna samsvörun í þekktu
ævintýraminni hinni svo kölluðu höggaskerfs-
sögu (strokes-shared). Auðunn beiðist vista
af Áka, en hefur enga fjármuni til að launa
greiðann. Áki segir þá: ,,Ek mun fá þér vist-
ir, sem it þurfuð til konungs fundar, en þar
í móti vil ek eiga hálft dýrit“ (363). Þegar
Sveinn kemst síðar að prettum Áka, hlýtur
ármaðurinn makleg málagjöld.
Kjarna arfsagnarinnar mætti orða á þessa
leið: Maður vill færa höfðingja dýrmætan
grip að gjöf. Dyravörður hleypir manninum
inn gegn því að helmingur launanna gangi
til hans. Þegar maðurinn stendur síðan
frammi fyrir höfðingjanum biður hann venju-
legast um svo og svo mörg högg að launum,
t.d. 100. Þar eð þessi bón er óneitanlega
furðuleg komast svikin fljótlega upp á yfir-
borðið. Maðurinn fær síðan 50 högg, sem
lögð eru létt á, en dyravörðurinn önnur 50,
vel útilátin.
Vonandi sést af þessu dæmi hversu sögn-
unum svipar saman, þótt munurinn sé óneit-
anlega nokkur. Stefán Einarsson hefur bent
á að í Auðunar þætti sé efnið fært í dæmi-
söguform (exemplum) en skrýtlunni hafnað,
enda félli skrýtlan mun síður að þeim anda
sem ríkir í frásögninni ella (S. Einarsson
’39:167). Þeir Stefán og Stig Wikander eru
á einu máli um að þessi spillti embættismað-
ur hæfði mun betur hjá kalífanum í Bagdad
en við norræna konungshirð. Sögnin er aust-
urlensk að uppruna og er þekkt frá því um
900. Wikander hefur sagt á einum stað: ,,Har
man slysslat nágot med frámreorientalsk
beráttarkonst och sedan rákar lása Auduns-
novellen, sá frapperas man ovillkorligen av
en viss orientalisk fárgnig av hela beráttelsen“
(Wikander ’64:90).
Pílagrímsferðin: Það er ljóst að eftir að
pílagrímsferðir hófust fyrir alvöru hafa geng-
ið miklar sagnir af Rómferlum. Þeir menn
sem lögðu það á sig að ganga suður hafa
áreiðanlega ekki legið ýkja fast á sögum sín-
um, enda hefur fólk hér heima væntanlega
haft talsverðan áhuga á að hevra af slíkum
langferðum. Það er einnig næsta víst að
slílcar farir hafa ekki alltaf gengið slysalaust
fyrir sig, raunirnar hafa orðið ýmsar og ef-
laust hefur ekkert verið dregið úr Iýsingun-
um þegar heim var komið og fólk beið frétt-
anna í ofvæni. Útreið Auðunar hefur vart
verið nokkurt einsdæmi. Á heimleiðinni tók
31