Mímir - 01.06.1981, Síða 35

því að læra texta af bók (læra utanað) og
því að nema frásögn af vörum fólks. I fyrra
tilvikinu hlýtur sjónminnið að ráða mestu en
í því síðara nokkuð sem kalla mætti ,,hljóð-
minni“. Munnleg bygging (oral composition)
er endurskapandi ferli. Flytjandinn verður
sífellt að endurgera söguna, með hjálp lög-
mála hefðar sinnar. Pess vegna er sérlega
nauðsynlegt að mismunurinn á því að skrifa
+ lesa og því að semja + segja sé ljós. Þeg-
ar íslenskir menn sögðu sögur fór saman
samning og flutningur og því verður að skoða
sögurnar í því ljósi.
Þegar við tölum, móðurmál okkar, erum
við ekki að endurtaka orð og orðasambönd
sem við höfum meðvitað lagt á minnið, held-
ur skýtur þeim upp við venjubundna notk-
un (Lord ’76:30). Eitt mikilvægasta hjálpar-
tæki sagnafólksins er einmitt orð og orða-
sambönd sem sífellt eru endurtekin við að
lýsa sömu aðstæðum, þetta er yfirleitt nefnt
alþjóðlegu orði, formúla. Formúla hefur ver-
ið skilgreind svo: „. . . a group of words
which is regularly employed under the same
metrical conditions to express a given ess-
ential idea“ (Lord ’76:30). Það að ætla sér
að leita eftir formúlum í skrifuðum texta,
eins og hér mun reynt, mun alltaf reynast
strembið verkefni. Skilgreiningin hér að of-
an á að vísu við kveðskap, en tnun þó engu
að síður vera vel nothæf fyrir frásagnir af
öðrum toga. Skrifaður texti hlýtur alltaf að
hafa einhver ritleg einkenni, þótt sagt sé að
ritlistin varðveiti árangur hefðarinnar á síð-
asta stigi fyrir ritöld. Það getur oft orðið
býsna erfitt að greina á milli munnlegra ein-
kenna og þess sem kallað hefur verið bók-
menntaleg stílbrögð.
Hér á Islandi hafa rannsóknir á fornbók-
menntum beinst að flestu öðru en munnleg-
um einkennum, þar af leiðir að grunnur
slíkra athugana er afar ótraustur. Hið eina
sem hægt er að byggja á eru rannsóknir er-
lendra fræðimanna, eins og þeirra Parrys og
Lords, sem því miður beindust ekkert að
íslenskum fornritum. Við getum haft geysi-
legt gagn af slíkum rannsóknum, ef hægt er
að forðast alhæfingar. Það verður að hafa
það ofarlega í huga að hefðin er aldrei sú
sama í neinum tveimur löndum. Hefðin hlýt-
ur ætíð að markast af þeirri þjóðfélagsum-
gerð sem hún verður til í, eins og sést m.a.
af þeim frásagnarmynstrum sem algengust
eru í íslenskum fornbókmenntum. Ymiss hug-
tök í bókmenntarannsóknunum öðlast nýja
merlcingu þegar áherslan er í auknum mæli
lögð á munnleg einkenni, t.d. hugtökin höf-
undur og upprunalegur texti. Það líta margir
þannig á, að rannsóknir sem helgast af hinum
nýju viðhorfum séu í raun eina leiðin til að
nálgast hinn upprunalega texta. David Buch-
an orðaði þá meginhugmynd sem er að baki
þessara viðhorfa býsna glæsilega á einum
stað: „. . . if we insist on examining the oral
process through the lenses of literacy our
reward will be, not keener sight, but blurred
vision“ (Buchan '12:55). I þessum orðum
tel ég að felist svo mikill sannleikur að hann
réttlæti þær athuganir sem hér fara á eftir.
Munnleg frásagnareinkenni í Auðunar þætti.
Þegar skyggnst er eftir formúlum í ís-
lenskum fornritum, liggur beinast við að
leita þeirra í atriðum sem öllum sögunum
eru sameiginleg. Hvernig er t.a.m. persóna
nefnd til sögu? „Maðr hét Auðunn, vest-
firskr at kyni ok félítill“ (361). Við könn-
umst við grúa af slíkum kvnningum, því er
unphafið „maðr hét . . .“ formúla. Annað
fast atriði sem epísk-dramatískar bókmenntir
byggja mjög á er tímastökkin, hvernig til-
færsla í tíma er brúuð. I Auðunarþætti eru
notuð orðasambönd eins og: „Ok um sum-
arit eftir . . .“ (361), „Ok nú of sumarit
eftir . . .“ (361), „Ok er liðu nokkurar stund-
ir . . .“ (364), ,,. . . einhverju sinni of vár-
it, . . .“ (366), „Einn dag, er á leið várit, . . .“
(366). Orðasambönd sem þessi eru stöðluð
og notuð í öðrum verkum við sömu aðstæð-
ur og hljóta því að teljast formúlur. f hinum
33