Mímir - 01.06.1981, Page 37

dýr in mesta gersimi“ (4). Þarna er vafalítið
á ferðinni e.k. formúla. Klifunin þjónar þarna
þeim tilgangi að hnykkja á því að það var
í raun stórgjöf sem hinn félitli íslendingur
færði konungi Danaveldis. Það er tryggt með
endurtekningunni að áheyrendur gleymi þessu
ekki. Listrænu hliðina myndi lítið saka þótt
meiri fjölbreytni gætti þarna í orðavali, þann-
ig að laeldur ólíklegt má teljast að þarna sé
um stílbragð skrifara að ræða. Sömu skýr-
ingu má nota á einkunn þá sem fylgir Auð-
uni. Um hann er sagt: at þú sér gæfu-
maðr“ (362), ,,. . ., ok muntu verða giptu-
maðr, . . .“ (366), ,,. . . ok þótti vera hinn
mesti gæfumaðr“ (368). Þetta er einnig atriði
sem áheyrendur máttu aldrei láta líða sér
úr minni. Gæfa Auðunar er ástæðan fyrir
því að hann kemst klakklaust leiðar sinnar
millum hinna stríðandi stórmenna. Þessi
endurtekning er ekki síður áhrifamikil en
andhverfa hennar í Grettissögu, þar sem sí-
fellt er klifað á þeim örlögum Grettis að
hann er ,,ógæfumaðr“.
Samtölin: Greinilegur munur er á viðræð-
um Auðunar og Sveins annarsvegar og Auð-
unar og Haralds hinsvegar. I samtölum
þeirra fvrrnefndu ríkir rósemi og upplýsinga-
streymið er tiltölulega eðlilegt. Þegar Auð-
unn er á fundi Haralds er yfirbragðið allt
annað, mun líkara yfirheyrslu. I þeirra sam-
tölum gætir ákveðinnar reglu. Haraldur legg-
ur spurningar fyrir Auðun í tveimur lotum,
fyrri lotan er fimm spurningar, en sú seinni
sex. Spurningarnar eru æði keimlíkar og bera
nokkurn keim af þulum. Það er spurt af
mikilli óbreyju. I fyrri lotunni birtist ldifun-
in í boðháttarmyndum sagnanna eiga og
vilja: ,.Áttu . . .“, „Villtu . . .“, „Villtu
. . .“, Vílltu . . .“, „Hvat villtu . . .“ (362).
Form spurninganna knýr fram upplýsingar
og líkist stífri yfirheyrslu. Seinni lotan fylgir
einnig sterkri reglu og skulu þær spurningar
nú tilfærðar: „Hverju launaði . . .“, „Hverju
launaði hann enn?“, „Hvat er enn fleira?“,
„. . . ok launa myndi hann enn fleira“,
„Launaði hann því fleira?“, „Hvárt launaði
hann fleira?“ (367—8). Það er alveg greini-
legt að þarna er einungis um að ræða til-
brigði við stef. Telja má líklegt að meiri til-
hneigingar gæti til slíkra endurtekninga í
munnmælum heldur en í skrifuðum texta,
þar sem reynt er að forðast óþarfa endur-
tekningar. Það að hafa endurtekningarnar í
föstu formi, eða a.m.k. með ákveðnum ein-
kennum, hefur að öllum líkindum einnig
auðveldað þeim er nam söguna að muna
hana. En það eru önnur áhrif sem þessar
áleitnu og þvingandi spurningar hafa. Með
svörum Auðunar, sérstaklega í síðari lotunni,
er stór hluti söguþráðarins endurtekinn.
Hann er með öðrum orðum rifjaður upp.
Þessi aðferð er þekkt úr ævintýrasögnum,
t.d. hin þekkta barnaþula um litlu gulu hæn-
una, þá er þátturinn af Gjafa-Refi í Gaut-
rekssögu, sem áður var minnst á, byggður
upp á viðlíka endurtekningum.
Sannfræði Auðunar þáttar.
Ef leitað er sagnfræðilegra staðreynda í
þættinum, kemur fljótlega í ljós að þar er
ekki um ýkja auðugan garð að gresja. I raun
og veru byggir þátturinn á þeim staðreynd-
um einum að frá 1047—1066 ríktu þeir
samtímis konungarnir Haraldur hinn harð-
ráði í Noregi og Sveinn Ulfsson í Danmörkrt.
Ófriður var einnig í milli landanna á þessum
árum (neðanmálsgreinar bls. 361—2). Um
aðrar persónur er ekkert vitað, en um óáreið-
anleik tilvistar þeirra Þóris stýrimanns og
Áka ármanns hefur verið fjallað hér að fram-
an. Um Auðun vestfirska er þátturinn eina
heimildin. I niðurlagi þáttarins er að vísu
svofelld klausa: „Frá þessum manni, Auð-
uni, var kominn Þorsteinn Gyðuson“ (368).
Þorsteins Gyðusonar er getið í Sturlungu,
hann bjó í Flatey á Breiðafirði og mun hafa
drukknað árið 1190. Næsta litlar ættfræði-
legar upplýsingar hafa varðveist um Þorstein,
t.a.m. er föðurnafn hans ekki kunnugt. Það
er þó vitað að hann var digur bóndi og mikils
35