Mímir - 01.06.1981, Side 48

eru enn smámælt og bernsk. Ég hef margoft
heyrt á þetta minnst, en samt er ég ekki viss
um að því vandamáli sé veitt sú athugun sem
vert væri. — Enn má minna á það, að þó
margt hafi amað að í sveitum landsins fyrr á
tíð, átti málið þar löngum öruggasta stað-
festu. — Nú er varla til ,,sveit“ á íslandi,
og þeir sem enn haldast þar við, búa við
ærnar ásakanir og vanþóknun. Ekki er þetta
líklegt til að styrkja tryggðina við fornan arf.
En þó vil ég ekki vera svartsýn, íslensk
tunga hefur um aldir sýnt mikinn lífsmátt.
Hún stóð af sér dönskuna, mál yfirráðaþjóð-
ar, sem leitaði mjög á um skeið, en íslenskan
stóð jafnrétt eftir. Nokkur danskættuð orð
saka ekki, geta jafnvel verið til tilbreytni. En
megin orðaforðans, setningaskipun, beyginga-
kerfi, eðli málsins og blær varðveittist. —
Þarna var sigur unninn.
iil
Það er ekki einungis réttlætanlegt að tala
um rétt og rangt mál, heldur nauðsynlegt, svo
fremi að menn vilji ekki móðurmál sitt feigt.
— Að vísu veit ég, að um stöku atriði geta
verið skiptar skoðanir, og ég veit Iíka að tals-
verðar breytingar hafa orðið smátt og smátt
gegnum aldirnar. Samt sem áður er tungan
í aðalatriðum næstum því hin sama og á
tólftu og þrettándu öld. Það hefði hún ekki
getað verið, ef hún hefði ekki átt sín föstu
lögmál, sem engum levfðist að hrjóta, hvorki
fyrir duttlunga né fávísi. — Það mætti vera
undarlegt tungumál, sem ekki ætti sér nokk-
urnveginn öruggar málfræðireglur. Hvernig
yrði farið að því að kenna útlendingum slíkt
mál? Fyrrum þótti alveg sjálfsagt að fullorðn-
ir leiðréttu bögumæli barna, ef þau hneigðu
orð ranglega eða því um líkt. Man ég vel til
þeirra daga, en ekki vissi ég um eða heyrði
nefndan „málótta“ af þessum sökum, enda
orðið nýyrði og hugtakið vísast nýtt líka. —
Eg held að fólk hafi yfirleitt verið ákaflega
næmt fyrir öllum frávikum frá því sem al-
mennt var álitið ,,rétt“ mál. Oft voru dæmi
af því tagi hent á lofti sem skrýtlur. Eg er
viss um að þetta hefur stuðlað að því að börn
lærðu meðferð málsins eins og talið var rétt
á þeim tímum.
Ég vil ekki mæla með einstrengingshætti
og skal játa, að stundum hefur mér fundist
of langt gengið. Til dæmis þegar eitt sinn var
amast við orðinu augnablik, vegna þess að
það væri komið úr dönsku. Mér finnst augna-
blik yndislegt orð. Eða þau endalausu „til-
vik“, sem nú eru svo algeng í flestra máli,
líklega til þess að þurfa ekki að segja tilfelli,
sem mun þykja of dönskulegt. Mér finnst það
orð þó alls ekki fara illa í íslensku, og ekki
voru menn neitt smeykir við það í mínu ung-
dæmi.
Nú er farið að bera brigður á að málið sé
eins ,,heildstætt“ og áður hafði verið talið.
Ekki held ég að sú ályktun hafi við mikið að
styðjast. Framburðarmismunur hefur að vísu
verið nokkur milli landshluta, en sá munur
virðist fara minnkandi fyrir áhrif fjölmiðla og
dreifingu fólks um landið. Fleiri og fleiri taka
upp þann framburð, sem algengastur er. —
Það er raunar að sumu leyti harmsefni, en
ekki ætti það að draga úr því að málið sé
„heildstætt“. Ég veit líka vel að til er mikill
fjöldi orða og talshátta, sem eru meira eða
minna staðbundin, það hef ég lært af því að
hlusta á þáttinn Islenskt mál, en trúað gæti
ég að fjölmiðlarnir stuðluðu að því að gera
þessi staðbundnu orð fátíðari, og er að því
nokkur eftirsjá. — Þessi breytilegu orð geta
einmitt gætt málið fjölbreytni og oft skemmti-
legum blæbrigðum og tæpast held ég að
þetta hafi nokkru sinni spillt tungunni eða
sundrað henni svo að mein væri að. Og raun-
ar er furðulegt að breytileikinn skyldi ekki
verða meiri, þar sem hvert byggðarlag var
öldum saman í hálfgerðri einangrun og sam-
göngur tiltölulega litlar milli héraða. — En
samheldni málsins brást ekki, ef til vill vegna
þess, að það hafði sameiginlegar bókmenntir
að bakhjarli.
46