Mímir - 01.06.1981, Síða 95

ekki að njörva hetjubókmenntir niður í tvo
flokka sem ekkert eiga sameiginlegt, heldur
að benda á viss atriði sem varða miklu um
blæ þeirra, og eina leið (af mörgum mögu-
legum) til að flokka þær. Slíka flokkun tel
ég á margan hátt til glöggvunar, þótt hún
geti engan veginn verið einhlít, fremur en
önnur flokkun bókmennta.
Samkvæmt þessari flokkun einkennast hin-
ar björtu hetjur af heiðríkju og léttum blæ,
og umhverfi þeirra er fagurt og glæsilegt, en
hinar dimmu hetjur lifa í dapurlegum heimi
skugga og drungalegs umhverfis. Það sem
skapar muninn eru ekki fyrst og fremst þeir
atburðir sem henda hetjuna. T. d. vega þeir
Sigurður og Bjólfur báðir dreka, en gerólíkur
blær er yfir drekavígum þeirra. Það sem
skapar muninn er fremur hvaða hlutverk
hetjurnar og óvinir þeirra hafa í samfélagi
mannanna. Sigurður vegur Fáfni til fjár, hefði
hann fallið í viðureigninni væri það fyrst og
fremst hans einkamál. En andstæðingar Bjólfs
eru aftur andstæðingar allra manna, öfl upp-
lausnar og dauða sem Bjólfur berst við ör-
væntingarfullri og óeigingjarnri baráttu. Um
eðli þessara óvina lífsins verður fjallað nánar
síðar, en hér látið nægja að benda á þetta mis-
munandi hlutverk andstæðinganna, sem eitt
atriði af fleirum sem stjórna því hvort hetja
tilheyrir bjarta eða dimma flokknum. Annað
atriði sem veldur hér nokkru um eru sviðs-
lýsingar. Því víðara sem sviðið er og því fleiri
jákvæðum atriðum sem er lýst, því bjartara
verður yfir hetjunum. Þetta er greinilegt í
Ilionskviðu, þar sem hin fagra veraldarsýn
sögumanns, sem kemur fram t líkingum og
fögrum myndum, lýsir upp hverja blaðsíðu
kviðunnar:
,.Svo sem þegar meónsk eða kárversk kona litar
fílsbein í purpuralit, til að hafa í kinnbjargir á
hestabeizlum, er það fílsbein geymt í gripahirzlu,
og vilja margir reiðmenn eignast það, en það
er geymt þar sem kostgripur handa einhverjum
konungi, því það er jafnt hestinum til búnings-
bótar, og til ágætis þeim, er keyrir (ekur); í þá
líking lituðust í blóði bæði hin velvöxnu lær þín,
Menelás, og fótleggirnir þar fyrir neðan, og svo
ökklarnir."4)
„Sátu þeir svo alla nóttina á vígvellinum, og
voru hinir hugrökkustu; brunnu þar margir eld-
ar hjá þeim. Eins og þegar stjörnur sjást á himni
í kringum hið bjarta tungl, ber mikið á þeim,
þegar uppheimsloftið er vindlaust, og sjást þá
allar stjörnurnar, og verður hjarðmaðurinn glað-
ur af því í huga sínum: eins margir voru
eldar þeir, er Trójumenn kyntu, og sáust brenna
fyrir framan Ilionsborg milli skipanna og Ksan-
þusstrauma; voru þúsund eldar kyntir á vellin-
um, en hjá hverju báli sátu 50 menn við loga
hins brennanda elds; en hestarnir stóðu við
kerrurnar, og átu hvítt bygg og einkorn, og
biðu hinnar stólprúðu Morgungyðju."5)
Slíkar myndir bregða birtu yfir kappana þótt
örlög þeirra séu dapurleg:
..Því guðirnir hafa skapað vesölum mönnum það
hlutfall, að þeir skyldu lifa við harma, en sjálfir
eru guðirnir sorgalausir. Á hallargólfi Seifs
standa tvö ker; í þeim kerum eru gjafir þær,
er guðirnir veita; í öðru kerinu er hið illa, en
í hinu hið góða. Veiti hinn þrumuglaði Seifur
einhverjum manni beggja blands af kerum þess-
um, þá ratar sá maður ýmist í gæfu, ýmist í ó-
gæfu; en þeim sem hann úthlutar hörmungun-
um, þann mann gerir hann svívirðilegan; þann
mann eltir sár sultur um víða veröld; hann ráf-
ar hingað og þangað, og er hvorki virtur af
guðum, né mönnum“.6)
Sú fagra veraldarsýn skáldsins, sem fram
lcorn í fyrri tveim tilvitnununum virðist í
nokkru ósamræmi við þá skoðun á mannlíf-
inu sem kemur fram í þeirri síðustu. Til þess
að skýra þetta ósamræmi, verður að athuga
nokkuð stöðu sögumanns innan verksins.
Þess ber þá fyrst að geta, að Hómer kveður
ekki um það mannlíf sem hann þekkti úr
samtíð sinni, heldur um upphafna fortíð þar
sem önnur lögmál gilda en í því lífi sem hann
þekkti af eigin raun. Þessvegna á sögumaður
auðvelt með að stilla sér upp utan þess heims
sem hann kveður um og renna augum vfir
hann sem hlutlaus áhorfandi úr fjarlægð, hátt
hafinn yfir ys og þys tilverunnar, án þess að
leggja nokkurn dóm á hana eða misvirða það
93