Mímir - 01.06.1981, Síða 97

4.
Eitt af því sem sannar hvað hetjusagan á
lítið skylt við sagnfræði er það, hvað æviferill
allra hetja er líkur. Sömu minnin koma fyrir
aftur og aftur og flest eru þau tengd þrem
atburðum í lífi hetjunnar: Fæðingu, dauða
og afrekum hennar, sem hún vinnur jafnan á
unga aldri. Afrek þessi eiga lítið skylt við
söguleg hernaðarafrek venjulegra konunga.
Hetjan stjórnar ekki her, heldur vinnur hún
afrek sín upp á sitt eindæmi, í einvígjum við
aðra konunga eða kappa, risa, dreka eða ein-
hverjar ámóta forynjur.
Fæðing hetju á sér oft stað undir óvenju-
legum kringumstæðum (sbr. Sigurður í Pið-
riks sögu af Bern), hún er jafnan konungbor-
in (Sigurður, Akkilles, Bjólfur), og oft goð-
kynjuð (Sigurður, Akkilles). Annað hvort er
hetja fram úr öllu hófi bráðþroska, og fær
krafta sína og yfirburði strax sem barn, eða
þá hún er ákaflega lítt efnileg í æsku (kol-
bítsminnið). Yfirleitt segir ekki mikið af
bernsku hetjunnar, næsti stóratburður í lífi
hennar er eitthvert afrek, sem hún vinnur
ung, eða a. m. k. áður en hún hefur fest ráð
sitt og tekið við ríki, (sbr.: víg Fáfnis, Sig-
urður, og víg Grendels, Bjólíur). Eftir að
hafa sannað yfirburði sína yfir aðra menn
með afrekum þessum, kvænist hetjan oft eða
lendir í einhverju ástarævintýri (Sigurður -f
Brynhildur/Guðrún/Sigurdrífa, Akkilles +
Briesis?) og á svo náðuga daga sem konungur
þar til hún deyr (Sigurður, Bjólfur).
Hetjur deyja oft ungar (Sigurður, Akkilles)
og dauða þeirra ber ekki að höndum á neinn
venjulegan hátt, enda eru þær oft ósæran-
legar (Sigurður, Akkilles) og deyja fyrir ein-
hverskonar slys (sbr.: Sigurður í Niebel-
ungenlied, þar sem Kriemhild gloprar því
út úr sér hvar sá eini staður á líkama hans
er sem vopn bíta), eða svik. Þó er dauði hetj-
unnar ekkert sem kemur á óvart, yfirleitt eru
komnir fram ótal fyrirboðar um hann, og
hetjan veit oft, hvernig dauða hennar mun
bera að höndum, en hún fær ekki að gert
nema fórna sæmd sinni.
Nú kynni einhver að segja, að það sé varla
neitt undarlegt, þótt hetjusögurnar leggi á-
herslu á þessa þrjá atburði, svo mikilvægir
sem þeir eru, en þeim sömu skal bent á að
rifja upp ævisögu sigursæls herkonungs, sem
endar ævina fremur raunalega, eins og t.d.
Napóleons, og bera saman við ævisögu Sig-
urðar Fáfnisbana. Það sem við vitum um
Napóleon snertir ekki fyrst og fremst fæð-
ingu hans og dauða, heldur herstjórnarafrek
og stjórnsýslu. En það sem við ,,vitum“ um
Sigurð snertir einkum fæðingu hans, afrek
sem kvonfang fylgir og dauða. I Eddukvæð-
um vegur hann Fáfni og fer síðan upp á
fjallið og ristir brynjuna af valkyrjunni. I
Niebelungenlied vinnur hann það afrek að
fara í hættuför til Islands og sigra Brynhildi
í íþróttum, og fær Kriemhildar á eftir. Bent
hefur verið á að þetta samband afreka og
kvonfangs tengist vígslum ungmenna, sem
fram fara hvarvetna hjá frumstæðum þjóð-
um.3n) Við þessar vígslur eru kynþroska pilt-
ar látnir sanna karlmennsku sína, með því
að ganga gegnum einhverjar raunir eða leysa
einhverjar þrautir. Standist þeir raunirnar eru
þeir teknir í hóp fulltíða karlmanna og mega
kvænast. Þannig geta tengsl afreka og kvon-
fangs, sem eru svo algeng í hetjusögum, ver-
ið komin til. Hugsunin að baki þessara vígslu-
athafna er, eins og við skírn kristinna manna
sú, að barnið deyi og nýr maður rísi upp.
Þessar vígslur voru því ekki aðeins þrautir
til að prófa hæfni ungmennanna, heldur líka
helgiathafnir. Ein af þrem helgiathöfnum sem
hver karlmaður gengur í gegnum hjá flestum
,,frumstæðum“ þjóðum. Hinar tvær fóru
fram við fæðingu og dauða. Helgiathöfnum
þessum fylgdu goðsagnir, því helgiathöfnin
hermdi eftir innihaldi goðsögunnar og goð-
sagan gaf helgiathöfninni merkingu.11) En
þegar goðsagan losnaði frá helgtathöfninni og
varð ,,saga“, var kominn fram vísir munn-
legra bókmennta eða sagnaskemmtunar.
95