Mímir - 01.06.1981, Page 104

skapar. „í bókinni er ékki hugmyndafræði-
leg úttekt á íslenskum ljóðum módernism-
ans“, eins og Eysteinn segir sjálfur (10) og
það er einmitt höfuðgalli bókarinnar. Hug-
takaþokan sem einkennt hefur módernism-
ann í íslenskri ljóðagerð verður ekki rofin
án slíkrar könnunar, því eins og Eysteinn
segir réttilega er módernisminn „ekki aðeins
uppreisn gegn hefð tjáningarformsins, heldur
felst einnig í honum afneitun viðtekinna lífs-
viðhorfa og um leið nýtt mat á gildum lífsins
og formgerð samfélagsins“. (281)
Nefnd hafa verið nokkur hugmyndaleg at-
riði sem telja má einkennandi fyrir módernan
skáldskap. (Sjá t. d. Halldór Guðmundsson:
„Sjödægra, módernisminn og syndafall ís-
lendinga“, Svart á hvítu, 2. tbl., 1978):
1. Efinn um sjálfsvitundina.
2. Firring mannsins í heiminum.
3. Gildiskreppa.
4. Einangruð staða skáldsins.
5. Heimsendasýn.
Þótt deila megi um það hvort þessi ein-
kenni séu algild fyrir módernan skáldskap,
eru þau a. m. k. æði oft til staðar. Þannig
hefði könnun á þessum einkennum aukið mjög
á gildi bókar Eysteins og gert rannsóknir
hans marktækari, jafnvel breytt niðurstöðum
hans. Maður hefur það nefnilega oft á til-
finningunni að atómskáldin sem bókin fjallar
um séu kannski ekki öll eins miklir módern-
istar og Eysteinn vill vera láta, a. m. k. ef
þau eru borin saman við erlend skáld. Slíkur
samanburður hlýtur að vera eðlilegur fyrst
notað er alþjóðlegt hugtak eins og módern-
ismi. Bragbreyting er eitt, módernismi er
annað. En þó Eysteinn virðist gera sér þetta
ljóst setur hann víðast hvar jafnaðarmerki
þar á milli. En snúum okkur þá að öðrum
hlutum.
Fyrir Eysteini eru atómskáldin þröngt af-
markaður hópur, 5 skáld: Einar Bragi, Hannes
Sigfússon, Jón Óskar, Sigfús Daðason og
Stefán Hörður Grímsson. Það skýtur því
dáldið skökku við að bókin fjallar allt eins
um ýmis önnur skáld, svo sem Stein Steinarr,
Jóhannes úr Kötlum og Jón úr Vör. Sömu-
leiðis er heiti bókarinnar nokkuð villandi að
því leyti, að með því er gefið í skyn að atóm-
skáldin 5 sem hópur séu frumkvöðlar „mód-
ernisma“ í íslenskri ljóðagerð; þegar skáld-
skapur þeirra er skoðaður kemur í ljós að
þau sækja um margt til eldri skálda. Sömu-
leiðis er það athyglisvert að þegar Eysteinn
er að lýsa einkennum módernra ljóða tek-
ur hann óeðlilega oft dæmi úr ljóðum ann-
arra en atómskáldanna, einkum úr ljóðum
Steins, Jóhannesar og Snorra Hjartarsonar.
Einnig er það ljóst að atómskáldin voru ekki
ein ungra skálda að yrkja módern ljóð um
og eftir 1950.
Ef nota á orðið atómskáld virðist þannig
að miklu leyti eðlilegt að stækka hópinn og
láta það ekki einungis ná yfir þessi fimm
skáld. Eysteinn nefnir að vísu þrjá samherja
atómskáldanna, þá Anonymus, Thor og Jónas
Svafár, en spurningin er hvort ekki megi bæta
ýmsum fleirum í hópinn, sem komu að vísu
aðeins seinna fram en fimmmenningarnir, en
urðu ekkert mikið seinni en sumir þeirra að
gefa út módernar ljóðabækur. Þarna má nefna
fólk eins og Arnfríði Jónatansdóttur, Jóhann
Hjálmarsson, Dag Sigurðarson, Ara Jósefsson
og Jón frá Pálmholti. Á þessi skáld minnist
Eysteinn ekld einu orði, auk þess sem hann
bendir ekki á nein sameiginleg skáldskapar-
einkenni í ljóðum atómskáldanna fimm sem
réttlæta það að einangra þau sem sérstakan
hóp. Það sem skipar þeim saman í sveit er
að sögn Eysteins það að: „Þau eru samtímis
á ferð, á líkum aldri, vaxin úr svipuðu félags-
legu umhverfi, hafa lík viðhorf til lífsins,
þjóðfélagsins og skáldskaparins“. (101) Þetta
virðist að miklu leyti vera óeðlileg aðferð til
að flokka skáldskap. Þannig eru öll atóm-
skáldin nema Sigfús með í Ljóðum ungra
skálda (1954) og ekkert bendir til þess að
þar standi þau sér á parti og aðgreind frá
öðrum skáldum, skáldin í þessari bók eru á
102