Skógræktarritið - 15.10.2014, Side 44

SKÓGRÆKTARRITIÐ 201442
Á Íslandi er að finna mikinn fjölda fallegra og sögu-
frægra trjáa sem plantað var í lok 19. aldar og fram
á miðja 20. öld. Þessi gömlu tré hafa mikið gildi fyrir
umhverfið og mannfólkið. Þau hafa ekki einungis
skapað fallegra umhverfi og skjól gegn nöprum
vindum, heldur eiga þau sér einnig merka sögu,
bæði hvað varðar uppruna þeirra, fólkið sem plantaði
og hlúði að þeim og staðina sem þau vaxa á. Einnig
er til gnótt yngri trjáa sem eru ekki síður merkileg en
þau gömlu. Trjátegundir sem menn hefðu áður talið
ómögulegt að rækta á svo norðlægum stöðum hafa
skotið rótum í görðum bæja og dafna þar vel í ljósi
hlýrra veðurfars og vegna skjólmyndunar bygginga
og eldri trjáa.
Á höfuðborgarsvæðinu eru tré þessi ekki eingöngu
í gamla bænum heldur leynast þau vítt og breitt. Elsta
tré í borginni er silfurreynirinn í Fógetagarðinum við
Aðalstræti. Í Landfógetagarðinum við Lækjartorg
(öðru nafni Hressingarskálagarðurinn) er að finna
gamlan silfurreyni á svipuðum aldri og sá sem er í
Fógetagarðinum og gljávíðir líklega frá því um 1900.
Víðsvegar um borgina má svo sjá merk tré í einka-
görðum og í sumum hinna minni almenningsgarða.
Eftir að Gróðrarstöð Einars Helgasonar tók til starfa
árið 1903 jókst trjárækt í borginni til muna og sú
aukning hefur alið af sér mörg merk tré. Frá þessum
tíma er nokkuð af gömlum trjám af afar fágætum
tegundum á Íslandi. Þar á meðal eru fjögur hesta-
kastaníutré, blæaspir, blóðbeyki og skógarbeyki.
Einnig má nefna garðahlyn og silfurreyni, sem og
gömul álmtré og aska. Af gömlum barrtrjám er
fremur fátt og eru þau elstu hálfgerðar kræklur sem
standa við Laufásveg. Gömul barrtré sem eru stæði-
leg í dag eru flest frá því eftir 1950, er farið var að
safna fræjum í Alaska. Helst eru þetta sitkagreni.
Einnig mætti nefna aska og beyki í garðinum á
Laufásvegi 43 en trén eru talin vera frá því skömmu
fyrir 1930 og einnig eru glæsileg lerkitré í garði við
Brúnaveg. Þá má sjá áhugaverð tré víða í gamla
bænum, í eldri hverfum t.d. Blesugróf og í Vogahverf-
inu við leikskólann Steinahlíð en í þeim síðastnefnda
má finna sérkennileg víðitré af tveimur tegundum,
þingvíði og vesturbæjarvíði. Í kirkjugarðinum við
Suðurgötu eru nokkur merk tré en það tré sem ávallt
vekur mesta athygli er lævirkjatréð eða stóra evrópu-
lerkið sem er um miðbik garðsins. Í grasagarðinum
í Laugardal eru einnig allmörg merk tré, t.d. kóreu-
greni, marþöll, gömul evrópulerki, kirsuberjatré og
næfurheggur ásamt gráösp og fjallaþöll.
Það er ljóst að ákveðin hætta steðjar að trjám í þétt-
býli eftir því sem trén hækka, bæir þenjast út og
byggð þéttist. Trén sem áður voru skjólmyndandi
yndisauki eru allt í einu farin að skyggja á sólina og
útsýnið. Fólk hefur því ýmsar ástæður til að fella tré.
Trjáfellingar falla undir byggingarreglugerð og sem
dæmi má nefna að í Reykjavík er óheimilt að fella
tré sem eru eldri en 60 ára og/eða hærri en 8 metrar
nema með sérstöku leyfi borgaryfirvalda. Til að fá að
fella slík tré þarf því að sækja um leyfi til umhverfis-
sviðs borgarinnar. Leyfið er fremur auðsótt ef um
algengar trjátegundir er að ræða og tré sem ekki eru
talin hafa sérstakt gildi (t.d. vegna sögu sinnar eða
Trjávernd í þéttbýli
Evrópulerki í Hólavallagarði. Mynd: BÞ