Helgarpósturinn - 27.08.1987, Blaðsíða 7

FRETTASKYRING
Flugstöövarmáliö
Fjármálahneyksli eða sambandsleysi
— Hœkkaöi ótímabœr opnun kostnaöinn úr öllu valdi? Byggingarnefndin segir aö stjórnvöld hafiallan tímann fylgst
meö þvísem var aö gerast eöa var sambandsleysi nefndarinnar viö yfirmenn sína algert? Fara leigutakar út ístórum stíl
vegna ofhárrar leigu? Hverjir byggja þaö sem eftir er: Veröur byggingarnefndin sett af?
Það uarð mikiö uppistand þegar DV upplýsti fyrir skömmu að
byggingarkostnaður uið Flugstöð Leifs Eiríkssonar hefði farið
u.þ.b. einn milljarð fram úr upphaflegri áœtlun. Þjóðin reis upp
uið dogg og þetta óskahús þjóðarinnar, andlit hennar út á uið
eins og einhuer komst suo smekklega að orði, uarð skyndilega
milli tannanna á fólki afallt öðrum ástœðum en gott þótti. Fjár-
málaráðherra lét þegar í Ijós þá skoðun sína að þetta mál þarfn-
aðist rannsóknar og setti Ríkisendurskoðun í að kanna málið.
Jafnframt krafðist hann þess að byggingarnefndin, sem hafði
þegar lokiö störfum og uar öll sest í önnur og uirðuleg embœtti,
skýrði huernig á þessu stœði. Byggingarnefndin fagnaði þessu
bara, taldi sig enda hafa allt sitt á hreinu og að málið uœri allt
byggt á misskilningi.
Misskilninguriníi, sem bygging-
arnefndin kallaði svo, var sá að
menn höfðu verið að bera saman
upphaflega kostnaðaráætlun, 970
milljónir króna á verðlagi í sept-
ember 1983, og endanlega tölu,
rúma 2,8 milljarða, á verðlagi í júlí
1987. Samkvæmt upplýsingum
sem byggingarnefndin veitti á
blaðamannafundi var kostnaðar-
áætlunin, framreiknuð til núgild-
andi verðlags, upp á 2,6 milljarða.
Mismunurinn, 250 milljónir, var til
kominn vegna þess að á tímabil-
inu hafði verið ráðist í fram-
kvæmdir sem ekki var ráð fyrir
gert í upphafi. Landgöngubrúm
var fjölgað, landgangur lengdur í
samræmi við það. Snjóbræðsla
sett i flughlöð og kjallari var
stækkaður. Skýringar byggingar-
nefndarinnar á 1.200 milljónun-
um sem flugstöðin hafði hækkað
um voru síðan þær að verðlag
hefði hækkað svo mikið innan-
lands á byggingartímanum og að
þróun Bandaríkjadollara hefði
verið óhagstæð, þannig að fram-
lag þeirra hefði nýst mun verr en
áætlað var.
Jón Baldvin Hannibalsson fjár-
málaráðherra hefur þó ekki sætt
sig við þessar skýringar og í fjöl-
miðlum hefur hann lýst því yfir að
hann telji málið í hæsta máta
óeðlilegt. Reyndar virðist sem
stjórnmálamenn komi af fjöllum
þegar endanleg kostnaðaráætlun
er nefnd og hafi ekkert vitað hvað
byggingarnefndin hefur verið að
gera á byggingartímanum. Sam-
kvæmt því sem fjármálaráðherra
hefur látið eftir sér hafa í fjölmiðl-
um hafa þrjár beiðnir um viðbót-
arfé borist á skömmum tíma. Fyrst
var samþykkt á lánsfjárlögum fyr-
ir árið 1987 að taka 520 milljónir
að láni, en um miðjan maí, að því
er ráðherrann hefur sagt, barst
önnur beiðni upp á 700 milljónir.
Byggingarnefndin var þá komin í
algert greiðsluþrot og fékk hún
leyfi til að taka 480 milljóna króna
innlent lán til að standa skil á bind-
andi verksamningum út árið. Þeg-
ar farið var að vinna að fjárlaga-
gerð fyrir árið ’88 kom í ljós að
byggingarnefndin taldi sig þurfa
250 milljónir til viðbótar, svo end-
ar næðu saman. Við þetta vill ráð-
herrann ekki una og telur sig eiga
heimtingu á skýringu á því hvern-
ig hafi staðið á slíkum vinnubrögð-
um.
VÍGSLAN KOSNINGA-
HÁTÍÐ?
Eins og landsmönnum er kunn-
ugt um var fast staðið við áætlun-
ina að vígja flugstöðina á tilsettum
tíma, þann 14. apríl. Margir urðu
til að setja vígsluna í samband við
væntanlegar kosningar, enda var
stöðin óspart notuð í auglýsinga-
skyni fyrir Sjálfstæðisflokinn, þeg-
ar nær leið kosningum. Menn sem
unnu við stöðina segjast hafa
merkt ákveðna stefnubreytingu
þegar nær leið vígsludegi, allt
kapp var lagt á að klára það sem
hægt var og í litlu verið að spara til
þeirra bráðabirgðaframkvæmda
sem vinna þurfti svo stöðin gæti
farið að þjóna hlutverki sínu. Til
þess að geta opnað flugstöðina fór
byggingarnefndin fram á 520
milljónir króna. Það reyndist
henni hinsvegar ekki nóg svo
skömmu síðar, eða um miðjan
maí, fór hún fram á að fá 700 millj-
ónir til að halda verkinu áfram.
Margir þeir sem við stöðina unnu
og áttu eftir að hafa þar aðsetur
voru þó á því að óeðlilegur ákafi
hefði verið um að opna flugstöð-
ina á áður ákveðnum tíma því að-
staðan inni í byggingunni hefði í
engu verið komin í það horf að
viðunandi gæti talist. Af þeim sök-
um tala menn um óhóflega eyðslu
í sambandi við þær framkvæmdir
en byggingarnefndin vill ekki
kannast við að svo hafi verið. Að
vísu eru ekki til neinar handbærar
tölur um það hvað það hafi kostað
að flýta verkinu svo sem gert var,
en Ijóst er að það kostaði talsverða
fjárhæð. Hinsvegar ber þess að
geta að vígsla stöðvarinnar gerði
að verkum að hún gat þegar í stað
farið að skila tekjum, sem hún
hefði gert miklu síðar ef beðið
hefði verið með opnunina. Það
breytir þó ekki því að margir hafa
orðið til að gagnrýna að haldið
var stíft við þennan opnunardag
og tala um margra milljóna króna
hátíð, stjórnleysi, sukk og spillingu
á þeim tíma þegar mest lá á að
flýta framkvæmdum.
ÓHEMJU DÝR
BYGGING
Flugstöðin er sérhæfð bygging
og þess vegna er hún mjög dýr.
Það hefur alla tíð legið fyrir. I upp-
hafi var það Ijóst að í raun og veru
er um landnám að ræða, leggja
þurfti allar lagnir að húsinu, en
þar má t.d. telja 6 km holræsalögn,
háspennuheimæðar, byggja vara-
rafstöð, leggja vegi auk ýmislegs
annars sem þarf að vera í flug-
stöðvum, en er ekki í öðrum hús-
um. Þetta breytir því þó ekki að
flugstöðin er dýrt hús og telja
menn að þó svo að samanburður
við verslunar- og skrifstofuhús-
næði sé á þeim forsendum varla
raunhæfur, þá hafi ýmislegt orðið
til þess að gera stöðina dýrari en
hún þurfti að vera.
Teikningar að húsinu voru til
dæmis ekki til fyrr en um mitt ár
1986, en fram að þeim tíma voru
gerðar margar, bæði meiri- og
minniháttar, breytingar á þeim.
Ekki hefur verið hægt að fá upp
hvað slíkar breytingar kostuðu,
hvorki í beinan hönnunarkostnað,
né heldur hvað það hefur kostað
að framkvæma þær breytingar
sem urðu ofan á. Bandaríkjamenn
hönnuðu síðan hluta byggingar-
innar og þeir staðlar sem farið er
eftir þar vestra gera að verkum að
stöðin verður dýr. Reyndar sagði
enn af heimildarmönnum HP að
þessi bygging ætti að verða Islend-
ingum lexía í að fara varlega í að
byggja með Kananum, því þær
kröfur sem hann gerði væru okk-
ur ofviða kostnaðarlega.
Þegar rætt er um verð flug-
stöðvarinnar, í samanburði við
aðrar byggingar, verður að taka
það með í reikninginn að allt efni
til byggingarinnar, sem flutt var
inn, er tollfrjálst og af því þarf ekki
að greiða neinn söluskatt. Af þeim
sökum er verðið auðvitað hærra
en þær tölur sem nefndar hafa
verið gefa til kynna, ef gerður er
samanburður við aðrar breyt-
ingar.
Innréttingar stöðvarinnar hafa
líka verið á milli tannanna á fólki,
skrifstofa flugvallarstjóra þykir t.d.
vera ein sú fínasta sem sést hefur
hérlendis. Byggingarnefndin kost-
aði allar innréttingar og þó svo að
hún vilji ekki fallast á að óhóflega
hafi verið eytt þegar þær voru
keyptar, þá er mat margra annarra
að svo hafi verið. Blómaskreyting-
ar, sem nú eru þegar orðnar síg-
arettum og áldósum að bráð, kost-
uðu t.d. 10 milljónir og svo mætti
lengi telja. Ýmislegt smávægilegt
á mælikvarða heildarupphæðar-
innar hefur þannig stuðlað að því
að gera bygginguna dýra, ef til vill
dýrari en þyrfti að vera.
PÓLITÍSKT HITAMÁL
Það er þó ekki víst að kostnað-
urinn við flugstöðina sé endilega
kjarni málsins þegar allt kemur til
alls. Heimildir HP innan embættis-
mannakerfisins benda á að bygg-
ingarnefndin telji sig vera orðna
að pólitískum leiksoppi. Fjármála-
ráðherra hefur krafið nefndina
skýringa á því hversvegna hún setti
fram, að hans mati, tölur um end-
anlegt uppgjör sem stóðust ekki.
Nefndin segir hinsvegar að allt
sem hún gerði hafi verið með fullu
samþykki stjórnvalda, þ.e.a.s.
stjórnvöld hafi allan tímann fylgst
með því sem verið var að gera.
Samkvæmt ummælum sem höfð
eru eftir Jóni Böðvarssyni, fram-
kvæmdastjóra byggingarnefndar-
innar, í DV 26. janúar síðastliðinn,
þar sem hann segir að við fáum
þriggja milljarða flugstöð fyrir 900
milljónir, er ekki annað að skilja
en að mönnum hafi þá þegar verið
ljóst hver kostnaðurinn yrði. Það
var nefnilega ljóst alveg frá upp-
hafi að Bandaríkjamenn myndu
ekki borga meira en 600 milljónir
og að afgangurinn lenti á íslend-
ingum. Ef Jón Böðvarsson hefur
farið svona nærri endanlegri
kostnaðartölu í janúar, en engir
aðrir vitað um hana, liggur Ijóst
fyrir að sambandsleysi nefndar-
innar við yfirmenn sína hefur ver-
ið algert, en nefndin heyrir undir
utanríkisráðuneytið sem er milli-
göngumaður hennar við fjármála-
ráðuneytið. Nefndin heldur því
fram að samskipti hennar við
ráðamenn hafi alltaf verið eðlileg
og allt sem hún hafi gert hafi verið
með vitund og samþykki þeirra,
en það er greinilegt að einhvers
staðar hafa upplýsingar stöðvast á
leiðinni, þegar Jón Baldvin vakn-
ar upp við vondan draum og sér
við endurskoðun ríkisfjármála í
maí, að fyrir liggur erindi frá bygg-
ingarnefnd flugstöðvar upp á 700
milljónir króna.
EFTIRMÁLI
Ríkisendurskoðun hefur nú þeg-
ar skipað nefnd til að kanna málið
og vegna þessa hefur verið fátt um
svör frá byggingarnefndinni, þeg-
ar gengið hefur verið á hana um
svör við spurningum fjármálaráð-
herra. Segist hún ekki vilja ræða
málið á opinberum vettvangi, þar
til endurskoðunarnefndin kallar
hana fyrir, enda sé það orðinn rétti
vettvangurinn til að skýra málið.
Á meðan endurskoðunin fer
fram stendur flugstöðin og þjónar
sínu hlutverki en ekki án erfið-
leika. í ljós hefur nefnilega komið
að leigutakar í stöðinni eru afar
óánægðir með það leiguverð sem
ákveðið hefur verið. Flugleiðir,
Arnarflug, íslenskur markaður og
Landsbankinn leigja húsnæði í
stöðinni og heyrst hafa raddir þess
efnis að þessir aðilar hyggist allir
fara út ef ekki verður róttæk breyt-
ing á leiguverðinu. Arnarflug
hætti t.d. við að nýta sér lagerpláss
í kjallara sem þeir höfðu látið bóka
sig fyrir og fluttu það niður í Kefla-
vík og forsvarsmenn íslensks
markaðar hafa þegar farið þær
kvörtunarleiðir sem hægt er, t.d.
til iðnaðarráðherra, og bent
mönnum á að með óbreyttu leigu-
verði geti þeir ekki rekið verslun í
stöðinni. Þetta snertir málið með
þeim hætti að áætlað er að rekstr-
arhagnaður af stöðinni, þar á
meðal leiga á skrifstofum og versl-
unarhúsnæði, eigi að borga fjár-
magnskostnað stöðvarinnar. Hætt
er þó við að það gangi seint ef
leigutakarnir sjá sér þann kost
vænstan að drífa sig út, vegna þess
að þeir þurfa að borga meira fyrir
að vera inni en þeir geta hagnast
á starfseminni.
Langt er svo frá að öllum fram-
kvæmdum sé lokið í stöðinni,
nægir að benda á að fríhöfn
komufarþega er í bráðabirgðahús-
næði. Það hlýtur því að vera
spurning hverjir sjá um að byggja
það sem eflir er. Verður bygging-
arnefndin áfram í starfi, á meðan
störf hennar sæta opinberri rann-
sókn og hún liggur undir grun um
að standa fyrir fjármálasukki og
hneyksli? Eða verður hún látin
segja af sér meðan á rannsókn
stendur? Kannski kemur hún
hrein út úr rannsókninni og þá
verður að fara að leita annað í
stjórnsýsluna að sökudólgum.
I*
Flugstöð Leifs Eiríkssonar — um bruðl og óstjórn? Eða vissu stjórnvöld allan
tímann hvað var að gerast? Skólabókardæmi um bruðl og óstjórn ábyrgðar-
lausra embættismanna? Eða vissu stjórnvöld allan tímann að byggingin
myndi kosta tæpa þrjá milljarða? Smartmynd
HELGARPÓSTURINN 7