Helgarpósturinn - 27.08.1987, Page 33

NÆRMYND
Jóhanna hætti í flugfreyju-
bransanum 1971 og fékk
skrifstofustarf hjá Kassagerð
Reykjavíkur. Helst leit út fyrir að
verkfallslætin hefðu róað niður fé-
lagsmálaáhuga Jóhönnu, en ef sú
var raunin þá varði það rólyndi
ekki lengi. Fyrr en varði var hún
komin í stjórn Verzlunarmannafé-
lags Reykjavíkur og um leið á fullt
í stétta- og kvennabaráttunni.
Hjá Kassagerð Reykjavíkur varð
Jóhanna innheimtustjóri ,,og stóð
sig með stakri prýði", sagði Agnar
Kristjánsson forstjóri í samtali við
HP. Hann sagði félagsmálastörf
Jóhönnu ekkert hafa blandast inn
í vinnu hennar svo hann yrði var
við. ,,Það var mikill kraftur í
henni, hún kom mjög vel fyrir og
mér þótti hún yndislegur persónu-
leiki. Hún var mjög vel að sér í öll-
um málum og að því leyti mátti
svo sem búast við hverju sem er af
henni! Enda ekki langt að sækja í
þeim efnum og sérstaklega held
ég að hún geri það með ánægju að
feta í fótspor ömmu sinnar," sagði
Agnar.
Samferðamenn hjá VR sem HP
ræddi við voru sammála um dugn-
að Jóhönnu fyrir baráttumálum
flugfreyja og félagsmanna al-
mennt. ,,Hún hefur alltaf viljað fá
sínu framgengt — en án þess að
trana sér persónulega fram og
frekar að hún hafi reynt að láta lít-
ið fyrir sér fara,“ sagði einn við-
mælenda HP.
Þorgerdur Sigurdardóttir á skrif-
stofu VR hefur þekkt Jóhönnu í
mörg ár, persónulega og í gegnum
félagsskapinn. „Jóhanna hefur
alltaf verið sérstök, ég man eftir
því þegar við vorum ungar og við
vorum að skemmta okkur heima
hjá mér eða bara að tala saman,
að oft átti Jóhanna það til að setj-
ast inn til háaldraðrar ömmu
minnar að spjalla við hana. Hún
sóttist hreinlega eftir því, enda
hélt amma mín afskaplega mikið
upp á Jóhönnu."
Jóhanna var í stjórn félagsins
Svalanna 1974—1976ogformaður
þar 1975, en þetta er félagsskapur
fyrrverandi og starfandi flug-
freyja. Meðal annars beitti félagið
sér fyrir málefnum öryrkja og átti
það starf eftir að skjóta fljótt rót-
um á þingi með komu Jóhönnu
þangað.
Bein stjórnmálaþátttaka
Jóhönnu kom ekki til fyrr
en hún var orðin hálffer-
tug — aftur á móti var hún sem
fyrr segir nánast fædd inn í Al-
þýðuflokkinn og hafði átt sæti á
borgarstjórnarlistum flokksins.
Arið 1977 er hins vegar margt að
gerast bæði í Alþýðuflokknum og
í þjóðfélaginu almennt. Að áeggj-
an fjölmargra ákvað Jóhanna að
hella sér út í prófkjör Alþýðu-
flokksins í Reykjavík í nóvember
1977. Sjálf er Jóhanna erlendis
þegar þessi Nærmynd er tekin
saman, en fyrir kosningarnar síð-
ustu lýsti Jóhanna þessari ákvörð-
un sinni í Alþýðublaðinu: „Þetta
gerðist mjög snöggt. Það hafði
ekki hvarflað að mér að ég lenti á
þingi. Ég hafði áhuga á stéttabar-
áttunni. Mér blöskraði misréttið í
kjörum fólks sem víða blasti við."
Jóhanna bauð sig fram í þriðja
sætið. Benedikt Gröndal náði
fyrsta sætinu sæmilega örugg-
lega, en um annað sætið glímdu
hart þeir Eggert G. Þorsteinsson
og Vilmundur Gylfason. Svo fór
að Vilmundur sigraði í þeim slag
en Jóhanna hlaut þriðja sætið
nokkuð léttilega, fékk um 3.000
atkvæði af um 5.500 og var nær
1.000 atkvæðum fyrir ofan þá
Sigurd E. Guðmundsson og Braga
Jósefsson. Naut Jóhanna einkum
stuðnings verkalýðsarms Alþýðu-
flokksins, en naut þó fylgis langt
út fyrir þann hóp. í kjölfarið settist
Jóhanna á þing, aðeins 35 ára að
aldri, eftir sögulegan kosningasig-
ur Alþýðuflokksins. í kosninga-
baráttunni sjálfri fór ekki mikið
fyrir Jóhönnu í fjölmiðlum og á
vinnustaðafundum, en þegar á
hólminn var komið tók að bera æ
meir á nafni hennar í stjórnmála-
umræðunni, um leið og hún áttaði
sig betur á því stjórntæki sem hún
hafði í höndunum. Sjálf hefur hún
sagt um þessi fyrstu spor sín: „Ég
neita því ekki að ég var kvíðin um
að valda ekki verkefninu, en vega-
nestið var mikil löngun að takast á
við misréttið. Ég býst við að ég hafi
lært sundtökin fljótt þótt mér hafi
fyrst verið líkt innanbrjósts og
þeim sem kastað er ósyndum út í
djúpu laugina."
Fyrsta verkefni Jóhönnu á
þingi var frumvarp til laga
um Framkvæmdasjóð ör-
yrkja og náði frumvarpið fram að
ganga. Síðan þá hefur Jóhanna
flutt hundruð þingmála; frumvörp,
þingsályktunartillögur, fyrir-
spurnir og annað. Ogerningur er
að lýsa í stuttu máli öllum þeim
málum og málafokkum sem Jó-
hanna hefur tekið fyrir, en eftirfar-
andi stikkorð lýsa helstu viðfangs-
efnunum: Jafnrétti kynja,
greiðslubyrði lána, bygging dag-
vistarheimila, öryrkjar og þroska-
heftir, lífeyrir heimavinnandi,
tannlækniskostnaður, endurmat á
störfum láglaunahópa, hert verð-
lagseftirlit, átak gegn útbreiðslu
ávana- og fíkniefna, aðgerðir gegn
skattsvikum, endurmenntun, full-
orðinsfræðsla, gjaldtaka fyrir lyf,
málefni aldraðra, starfsemi banka
og sparisjóða, jöfnun húsnæðis-
kostnaðar, húsnæðissparnaðar-
reikningar, bifreiðamál ráðherra
og ríkisins, kaupleiguíbúðir.
Jóhanna var einn þeirra þing-
manna Alþýðuflokksins sem vildu
slíta vinstristjórnarsamstarfinu
1979. í kosningabaráttunni sem á
eftir fylgdi bar mun meir á henni
en árið áður. Hún sat mótfram-
boðslaust í þriðja sæti Alþýðu-
flokksins í Reykjavík og í fjórða
sætinu sat Jón Balduin Hannibals-
son. Alþýðuflokkurinn reyndi að
sannfæra kjósendur um að hann
hefði sýnt ábyrgð með því að leysa
upp óstarfhæfa stjórn, en allt kom
fyrir ekki og í Reykjavík minnkaði
fylgi flokksins úr 11.159 atkvæð-
um (22,6%) í 8.691 (17,8%). Jó-
hanna rétt náði yfir þröskuldinn
inn á þing, hlaut næstsíðasta upp-
bótarþingsætið!
Næstu árin einbeitti Jó-
hanna sér að þingstörf-
unum, jafnframt því sem
hún sat í Tryggingaráði og öðrum
nefndum. Mörg þingmála hennar
náðu fram að ganga þrátt fyrir
stjórnarandstöðu og þá ekki síður
vegna þess hversu dugleg hún var
að afla sér meðflutningsmanna úr
öðrum flokkum — það þótti þann-
ig tíðindum sæta er hún fékk eitt
sinn Pál Pétursson frá Höllustöð-
um, þingflokksformann Fram-
sóknarflokksins, til að flytja með
sér mál!
í nóvember 1982 er efnt til próf-
kjörs hjá Alþýðuflokknum í
Reykjavík og þá fyrst reyndi fyrir
alvöru á styrkleika Jóhönnu, því
nú var stefnt á fyrsta sætið. Helsti
keppinauturinn var fyrrnefndur
Jón Baldvin Hannibalsson. Próf-
kjörsslagurinn þótti fara drengi-
lega fram, en þátttakan var dræm
og ofsaveðri kennt um. Úrslitin
urðu þau að Jón Baldvin sigraði í
slagnum um fyrsta sætið, hlaut
863 atkvæði, Jóhanna fékk 579,
en Bjarni Guönason 308 atkvæði.
Samanlagt hlaut Jóhanna hins
vegar talsvert fleiri atkvæði í
fyrsta og annað sæti en Jón Bald-
vin, hafði með öðrum orðum
breiðari fylgisgrundvöll. Ekki var
hún þó alveg óumdeild því 63 eða
3,6% þátttakenda settu hana ekki
í neitt af þeim fjórum sætum sem
í boði voru. En Jóhanna var mjög
hress með úrslitin þótt fyrsta sætið
hefði runnið henni úr greipum,
enda eru viðmælendur HP úr röð-
um Alþýðuflokksins sammála um
vinskap og þann trúnað sem ríkt
hefur á milli Jóns og Jóhönnu fyrir
og eftir þetta prófkjör. Jón er „sá
stjórnmálamaður sem ég met
mest", segir Jóhanna sjálf.
Haustið 1984 var haldið
flokksþing Alþýðuflokks-
ins og Jóhanna bauð sig
mótframboðslaust í embætti vara-
formanns flokksins. Hlaut hún 226
atkvæði af 233 eða 97%. Aðeins 7
flokksþingsfulltrúar sáu ástæðu til
að gefa henni ekki atkvæði sitt.
Aftur á móti háðu Kjartan Jó-
hannsson og Jón Baldvin
Hannibalsson harða rimmu um
formannsembættið og hafði Jón
betur.
Tveimur og hálfu ári síðar náði
Jóhanna síðan enn einum tindin-
um á ferli sínum. 44 ára að aldri er
Jóhanna Sigurðardóttir orðin ráð-
herra félagsmála, komin með
framkvæmdavaldið í húsnæðis-
málum og jafnréttismálum kynj-
anna!
„Jóhanna nýtur virðingar, jafnt
innan Alþýðuflokksins sem utan
hans. Hún er manneskjan sem
bent er á ef einhver þarf á aðstoð
að halda við að koma sjálfsögðum
réttlætismálum í gegnum kerfið.
Það er virkilega erfitt að ávinna
sér slíkt mannorð en það hefur
Jóhönnu tekist með dugnaði og
eðlislægri réttsýni," sagði Alþýðu-
flokksmaður um stöðu Jóhönnu
og annar ítrekaði þennan vilja
hennar að taka upp mál sem
skipta kannski ekki marga máli,
en hina fáu þá oft sköpum. „Ég
nefni sem dæmi réttindamál
barna með erlent foreldri, þar sem
ekki var hægt að sanna andlát eða
brottflutning þessa erlenda for-
eldris. Jóhanna tók upp þetta mál
hins tiltölulega fámenna hóps —
þótt hann gefi ekki mikið af at-
kvæðum — því hún hefur feiknar-
lega réttlætiskennd." Sami við-
mælandi bætir því við að Jóhanna
sé prinsipp-manneskja, sem aldrei
missi sjónar af grundvallarsjónar-
miðum.
Innan Alþýðuflokksins var Jó-
hanna lengst af lítt áberandi,
t.d. á flokksþingum, þar sem
hún fer yfirleitt lítið í pontu, nema
ef henni finnst mikilvægt mál
standa tæpt fyrir atkvæða-
greiðslu. Að því leyti þykir hún
nokkuð dul og að miklu leyti ein-
fari og aldeilis engin klíkumann-
eskja — hún hefur stuðning í öll-
um „örmum" Alþýðuflokksins. En
á þingflokksfundum fylgir hún sín-
um málum fast fram, yfirleitt eru
engar deilur um þau mörgu mál
sem hún ber þar fram, enda oftast
sjálfsögð réttlætismál eða vinsæl
dægurmál. „Hún hefur haldið sér
til hliðar í ýmsum þeim málum sem
umdeild hafa verið í flokknum,"
sagði okkur áhrifamaður í Alþýðu-
flokknum. Þannig er Jóhanna;
með ótal viðhorf til húsnæðis-
mála, tryggingakerfisins, launa-
mála, jafnréttismála — en færri
vita um ýmis önnur „stór" mál,
eins og hvort hún vill stóriðju eða
ekki, óbreytta fiskveiðistefnu eða
ekki og svo framvegis. En hún hef-
ur að sögn viðmælenda verið ein-
dreginn stuðningsmaður aðildar
íslands að Atlantshafsbandalag-
inu, þótt hún sé talin til vinstri
arms flokksins. Og það kom ýms-
um nokkuð á óvart þegar hún
greiddi bjórnum atkvæði sitt á
þingi — því Jóhanna amma henn-
ar var mikill áfengisandstæðingur
og mikið af fólki hennar bindindis-
fólk.
Ekki er ástæða til að tíunda
frekar stöðu Jóhönnu í Al-
þýðuflokknum og viðhorf
þar til hennar — hún er þar drottn-
ing með fádæma stuðning á bak
við sig. Þegar leitað var til
pólitískra andstæðinga Jóhönnu
fóru gagnrýnisraddirnar að
hljóma, en þá yfirleitt í frekar þýð-
um tón og fallegum umbúðum!
Þannig vildi Guörún Agnarsdóttir
ekkert slæmt um Jóhönnu segja:
„Hún þarf allan þann meðbyr sem
hún getur fengið. Það er miklu
fremur að maður reyni nú að
styðja hana, en síðan verður árang-
ur verka hennar að koma í Ijós
— og það kynni að gefa tilefni til
gagnrýni. En í fyllstu einlægni þá
vona ég að henni takist sín ætlun-
arverk, hún er ötul baráttukona
fyrir sínum hugsjónum og ég er
viss um að hún vill gera vel,“ sagði
Guðrún.
Halldór Blöndal hefur nokkuð
deilt við Jóhönnu um stefnuna í
húsnæðismálum og þá upp á síð-
kastið einkum um kaupleiguform-
ið sem Jóhanna barði í gegn í
stjórnarmyndunarviðræðunum
og hafði áður flutt um þingmál.
Halldór sagði í samtali við HP að
hann og Jóhanna væru sammála
um nauðsyn þess að almenningur
fengi húsnæði á viðráðanlegum
kjörum og að fjármagnsko.stnað-
urinn þyrfti að lækka. „En ágrein-
ingurinn hefur hins vegar verið
um það, hvað við getum gengið
langt í því að fjármagna húsnæðis-
kerfið með innlendum sparnaði.
Ég yrði allra manna glaðastur ef
þjóðfélagið hefði efni á því að gefa
öllu ungu fólki tækifæri til að eign-
ast húsnæði á þeim vildarkjörum
sem Byggingasjóður verkamanna
býður upp á og skiptir mig þá engu
máli hvort við erum að tala um
kaupleiguíbúðir eða eitthvað ann-
að. Ég vonast til þess að Jóhanna
geti sýnt fram á það á sínum ráð-
herraferli, að vandinn sé ekki
meiri en sá, að ráðherra gefi út
bréf og þá séu peningar lausir,"
sagði Halldór, hógvær, en hæðnin
skín í gegn. Um Jóhönnu Sigurð-
ardóttur sem þingmann sagði
Halldór: „Hún hefur beitt sér mjög
hart fyrir ákveðnum málaflokkum
sem yfirleitt hafa í för með sér að
greiða fyrir fólki með fé úr ríkis-
sjóði, en hefur á hinn bóginn hlíft
sér við því að takast á við hin erfið-
ari mál. Hún hefur beitt sér í hin-
um „mjúku" málum og með því
náð til þeirra sem eiga í erfiðleik-
um, en minna beitt sér fyrir mál-
um sem vekja minni athygli í fjöl-
miðlum og eru ekki fallin til vin-
sælda. En ég viðurkenni dugnað
hennar," sagði hann. Milli línanna
er auðvelt að lesa: Jóhanna er
eyðslukló á almannafé og sækir í
sviðsljósið!
Annar pólitískur andstæðingur
Jóhönnu var harðorðari, sagðist
þekkja hana allvel, að hann kynni
að meta hana, „en hún er oft mjög
tækifærissinnuð og á það til að
stela einstökum atriðum úr stór-
um málum, sem hún veit að hún
getur orðið vinsæl af. Hún er sem
sé tækifærissinnaður málefna-
þjófur og á köflum mjög ófyrirleit-
in sem slík. Hún tekur þannig út
mál án þess að hafa á þeim heild-
aryfirsýn. En það verður ekki af
henni tekið að hún vill vel og býr
yfir ótvíræðum dugnaði, enda af
góðum ættum úrvals manna og
kvenna", sagði þessi viðmælandi.
Að hafa ekki heildaryfirsýn
í einstökum málum —
þetta er einmitt það sem
tannlæknar sökuðu Jóhönnu um
þegar hún veittist að þeim með
eftirminnilegum hætti fyrir fáein-
um mánuðum — þegar kosningar
tóku að nálgast. „Hún var að tala
um hluti sem hún þekkti engan
veginn nægilega vel til. Hún sýndi
af sér fljótfærnisleg vinnubrögð
og það á eftir að koma betur í ljós.
Hún skoðaði ekki þær staðreyndir
sem hún þó hafði undir höndun-
um, hafði þingskjöl sem hún vann
ekki úr. Hún fékk þannig upplýs-
ingar frá Verðlagsráði, sem ráðið
síðan leiðrétti stuttu síðar, en
Jóhanna hirti ekki um að taka
tillit til þess. Hún tók tölur og
margfaldaði og deildi og yfirfærði
það á alla tannlækna sem hafði
kannski komið fyrir einn," sagði
einn tannlækna í samtali við HP
en vildi hins vegar endilega bæta
því við að Jóhanna vildi örugglega
gera vel og „ég get með góðri sam-
visku sagt að ég hefði ekkert haft
á móti því að hún yrði heilbrigðis-
og tryggingamálaráðherra og þar
með yfir okkar málum, því komin
í slíkt embætti tekur hún vafalaust
á málum af meiri ábyrgð — og
okkur veitir ekkert af aðhaldi eins
og öðrum. Það er bara þetta; hún
fór alltof geyst í þetta mál og ekki
má gleyma því að kosningar nálg-
uðust, hún var búin að setja sig á
plan sem hún vildi ekki fara af þótt
hún fengi öll rök málsins í hend-
urnar. Það varð að finna mál er
vekti athygli".
Ekki síður vakti á sínum tíma at-
hygli er Jóhanna dældi á við-
skiptaráðherra síðustu ríkisstjórn-
ar ítarlegum fyrirspurnum um
starfsemi bankanna í landinu. Bað
hún um ítarlegar upplýsingar og
fékk takmörkuð svör, en hlutafé-
lagsbankarnir neituðu að svara
ýmsu og báru bankarnir fyrir sig
bankaleynd í sumum tilvika. „Það
voru skiptar skoðanir um þessar
fyrirspurnir í bönkunum og hvern-
ig ætti að bregðast við þeim,“
sagði bankastjóri eins af hlutafé-
lagsbönkunum við HP. „Sumu var
ofureðlilegt að svara, öðru ekki.
Ég held að mönnum hafi nú al-
mennt fundist hún nokkuð ósann-
gjörn og lítið ballanseruð í þessu
máli — en það er væntanlega
hennar lífsstíll."
Gagnrýnendur benda þann-
ig á, að henni hætti til að
sýna fljótfærni og að tala
um hluti án heildaryfirsýnar.
Kannski þarna sé komin sama lýs-
ingin og í byrjun af ungu stúlkunni
sem hafði ekki vit á bílum, en var
sannfærð um að nóg væri að
„blása í nálarnar á karbóratorn-
um“ í hinum bilaða bíl og þá færi
hann í gang. Það mátti alltaf
reyna! Jóhanna hefur enda það
orð á sér að vera ódrepandi vinnu-
þjarkur og við endum þessa Nær-
mynd með því að vitna í orð Jó-
hönnu úr áðurnefndu kosninga-
viðtali Alþýðublaðsins: „Það sem
rekur mig áfram er óréttlætið.
Kvöld og helgar fara í pólitíkina;
hitta fólk, ræða málin, kynna sér
hin flóknustu mál og þar fram eftir
götunum. Álagið er oft þrúgandi í
þessu starfi. Það er kannski bæði
veikleiki minn og styrkur að taka
starf mitt svo alvarlega að í það fer
allur minn tími.“
HELGARPÓSTURINN 33