Helgarpósturinn - 27.08.1987, Blaðsíða 16

EFTIR SIGMUND ERNI RÚNARSSON
MYND JIM SMART
Atli Steinarsson
bladamadur i HP-viötali
MISKUNNARLA
„Hingab til hefég getab slegib öllum vib þegar talib berst ab störfum sem
menn hafa tekib sér fyrir hendur á lífsleibinni,“ segir Atli þegar vib erum
komnir þar í samræbum okkar sem œskuafrek ber á góma. „Já, þab geta
fáirstátab afþvíab hafa grafib upp rámlega tvö hundrub lík.“Mér bregbur,
sjálfsagt lesendum líka, „amerísk lík,“ bœtir Atli um betur og les nœsta
hrollkenndan undrunarsvip úr augum mínum. Hvernig má þetta vera?
„Ég var líkgrafari um tveggja vikna skeið niðri
í Fossvogi, eitthvað um átján ára aldur. Þannig
var," útskýrir Atli og ekur sér í sætinu heima á
Merkjateigi, ,,að 1947 ákváðu Bandaríkjamenn
að líkamsleifar allra bandarískra hermanna sem
grafnir voru utan föðurlandsins i stríðinu skyldu
grafnar upp og fluttar heim til greftrunar í fóst-
urmoldunni. Það voru 202 Bandaríkjamenn
sem voru jarðsettir hér á hernámsárunum, þar
af sex konur, og því nokkur starfi fyrir höndum
hérlendis þegar þessi boð voru látin út ganga.
Það var ráðinn í þetta íslenskur vinnuflokkur,
ásamt bandarískum hermönnum, og fyrir tilvilj-
un komst ég og bekkjarbróðir minn úr Versló,
Adatsteinn Gudlaugsson, síðar skrifstofustjóri
hjá RLR, í hópinn. Þetta var unnið á tvöföldu
kaupi, og svo sem ástæða til, því mörgum okkar
átti eftir að bjóða við verkinu.
HANN KÚGAÐIST
ALLAN TÍMANN
Ég man að það gekk voðalega illa að ná upp
fyrstu kistunni, enda var þetta mestanpart mýri
þar sem dátarnir hvíldu. Við vorum ekki komnir
nema niður á kistulokin þegar allt flaut í vatni.
Þetta fór því allt fram meira og minna í vatni.
Menn þoldu misvel að sjá ekki hvar þeir voru að
krafla með höndunum — sumir gátu hreinlega
ekkert komið nálægt þessu — en þegar böndum
var loksins komið undir kisturnar upphófust svo
átökin fyrst fyrir alvöru; mýrin gaf ekkert svo
auðveldlega eftir.
Þegar kisturnar voru komnar upp var farið
með þær niður í bragga í Fossvogsfjöru og líkun-
um fengin ný klæði og kistur úr sinki í stað ís-
lensku kassafjalanna sem hafði verið slegið utan
um þau á sínum tíma og voru vitaskuld orðnar
grautfúnar. Við Aðalsteinn vorum fengnir þarna
niðureftir í einna óskemmtilegasta starfann af
öllu þessu tilstandi; að sótthreinsa líkin áður en
bandarískir herlæknar og kandídatar þeirra
skoðuðu þau.
Og líkin voru mjög misvel farin. í þessu verki
átti Bandaríkjamaður um fimmtugt að vera okk-
ur til hjálpar, en við gáfum honum hreinlega frí
á fyrsta degi. Hann gepði-eklíert annað en kúg-
ast. Við létum hann brenífaidfkklæðin í staðinn
og þóttumst menn aö’TnaiÉiUö slá þessum lífs-
reynda manni við í ksrÍíáShnsku"
ÞAÐ
RASS
Atli Steinarsson
heimsstyrjaldarinnai
áður getur var hann
ist, fæddur 1929 og
MíG
semsé afleiðingum
tinn máta. Eins og
a þegar þetta gerð-
því líka í skottið á
heimskreppunni. Hantver Reykvíkingur en rek-
ur báðar sínar ættir til Eyjafjarðar; afi hans
Stefán var ráðsmaður bjá nafna sínum skóla-
meistara á Möðruvöllum, föður Valtýs Morgun-
blaðsritstjóra sem síðar átti eftir að koma mjög
við sögu Atla.
„Við vorum frekar í betri kantinum hvað lífsaf-
komu snerti," segir Atli um heimilisaðstæður
sínar í uppvextinum, ,,og það réðst vitaskuld
mest af því að pabbi hafði alltaf fasta vinnu.
Mamma var nýtin og gerði sér mat úr öllu eins
og tíðkaðist í gamla daga; það var fastur matseð-
ill alla vikuna og hvort heldur var fæði eða klæði
mestanpart unnið heima. Mamma bjó jafnvel til
sápuna sjálf, svo ég nefni dæmi. Hún gaf sig mik-
ið að þeim sem minna máttu sín á þessum árum
og þeir voru margir. Það er lífsreynsla að hafa lif-
að þessi ár. Mér er til dæmis mjög minnisstætt
þegar mamma var að útbúa matarpakka á jólun-
um til að senda bágstöddum kynsystrum sín-
um.“
Atli var annars baldinn strákur og dregur upp
mjög skýra mynd af því: „Það þurfti að rass-
skella mig. Ég man eftir því að einu sinni var
notaður kústur í verkið og þegar ég strauk yfir
afturendann kom svolítið blóð.“ Hann var
hverfaskelfir og kveðst hafa tekið þátt í öllu sem
vakti upp vott að óttablandinni spennu, þar með
töldum löngum leiðöngrum með Viggó frænda
Einarssyni, síðar yfirflugvirkja Flugleiða. „Við
fórum í ansi langa túra og týndumst. Ég hafði
gífurlega mikla athafnaþrá á þessum árum og
vildi helst vera alls staðar á sama tíma. Það var
ekki fyrr en nokkuð löngu seinna að ég fór að
una mér á einum og sama stað.“
ÖSKUR SIGGA ÞINGEYINGS
Það rættist samt fljótlega úr stráksa, athafna-
þránni var að lokum fullnægt í einni grein
íþrótta öðrum fremur — sundi. Atli varð afreks-
maður, veit ekki alveg af hverju hann vafdi endi-
lega þessa grein fremur en aðra nema ef vera
skyldi vegna líkamsburða; stór og stæltur búk-
urinn klauf vatnið svo vel. Hápunkturinn var
Ólympíuleikarnir 1948 í London, þeir fyrstu sem
haldnir voru eftir heimsstríð. Atli lýsir þeirri ferð
sem hafi hún gerst í gær — mjúic bassaröddin
eins og gælir við minninguna...
„Jónas Halldórsson þjálfari hvatti mig manna
mest. Ég gleymi því aldrei sem hann sagði einn
daginn þegar hann kvaðst þess fullviss að ég
ætti framtíð fyrir mér í sundinu: „Nú áttu sjens
á að komast í Ólympíuliðið ef þú æfir eins og
trítilóður — og athugaðu það,‘‘ sagði hann alvar-
legur, ,,að þetta getur verið einasta tækifærið
þitt á ævinni til að komast út fyrir landsteinana!"
Svona var nú hugsað í þá daga þegar ennþá var
langt í að utanlandsferðir yrðu almennar og
engan óraði fyrir því sem verða vildi í þeim efn-
um.
En London maður, ‘48,“ heldur Atli svo áfram:
„Það var opinberun fyrir mig að koma fyrsta
sinni til útlanda og það á þennan stað á þessum
tíma. Þarna var allt í rúst, heilu göturnar, heilu
hverfin og borgarhlutarnir. Eymdin og niður-
lægingin — og áttu þetta þó að heita sigurvegar-
ar — var svo mikil að maður gekk um hljóður
fyrstu dagana. Þarna gerðist ýmislegt í okkar
hópi. Matur var vitaskuld skammtaður til okkar
sem annarra og sum heljarmennin ofan af ís-
landi óvön því að bera skarðan hlut frá borði.
Siggi Þingeyingur var einu sinni fyrir framan
mig í röðinni þar sem við biðum matarskammts-
ins. Þegar við komum loks að afgreiðslunni sá-
um við að okkur var ekki ætlað annað en
væskilsleg svínakótiletta og súpuskvetta. Siggi
var fljótur að meta aðstæðurnar, tók sinn
skammt og stuggaði annarri kótilettu ofan í
súpuskálina svo lítið bar á að hann taldi. Bresku
kokkarnir voru hinsvegar vanir svona svindli og
gerðu sig líklega til að taka aukaskammtinn af
Sigga. Nei, þá hvæsti þetta tveggja metra tröll og
öskraði hvernig þetta eiginlega væri; gæti mað-
ur aldrei fengið almennilega að éta hérna! Það
skipti engum togum að aumingja kokkarnir
þustu inn í eldhús, sem var með vængjahurð —
og svei mér ef ég hef nokkurn tíma séð eins ótta-
slegin augu gægjast fram nokkru seinna til að
skoða þetta íslenska skrímsli taka til matar síns.“
VALTÝR OG
SKÓGRÆKTARRITGERÐIN
Atli Steinarsson útskrifaðist úr Verslunarskól-
anum með góða fyrstu einkunn árið 1950. Það
var lokaritgerðin í þeim skóla sem réð því
lymskulega hvað Atli átti eftir að sérhæfa sig í.
Hann var heldur seinn til að ákveða ritgerðar-
efni sitt, hugðist í fyrstu skrifa um síldveiðar á
síðasta áratug við ísland en þegar hann kom nið-
ur á skrifstofur Fiskifélagsins voru allar heimild-
ir um efnið á burtu, enda vinsæl hugmynd þá að
skrifa um síldina. Honum datt þá til hugar að
skrifa um íslenska skógrækt, en á skrifstofum
Skógræktarfélagsins var sömu sögu að segja og
af kontór Fiskifélagsins; allar heimildir úti. Þá
laust Valtý frænda Stefánssyni niður í koll föður
Atla, sem var farinn að hafa áhyggjur af seina-
ganginum í syninum; Morgunblaðsritstjórinn
hlyti að eiga heimildir um skógrækt eins og
hvað annað þarft í þessu landi. Þeir feðgar gengu
:því á fund Valtýs, sem brást vel við bóninni, en
hafði þó einn fyrirvara á láni heimilda: Hann
yrði að fá að lesa ritgerð stráksins.
Atli Steinarsson vann á Morgunblaðinu næsta
aldarfjórðung að þessari ritgerð lokinni, versl-
unarskóiagenginn sundgarpur með marglita
reynslu að baki, til dæmis við líkgröft.
Á EINTALI MEÐ
ÓLAFI THORS
„Þegar ég byrjaði á Mogganum var hann stað-
settur uppi yfir ísafold í Austurstræti og blaða-
menn bara fimm. Valtýr og Sigurdur Bjarnason
voru ritstjórar, ívar Gumundsson fréttaritstjóri,
Gísti J. Astþórsson og Þorsteinn Thorarensen
voru í erlendum fréttum, Þorbjörn Guðmunds-
son og Sverrir Þórdarson í innlendum fréttum
og svo kom ég sem fimmti blaðamaður og var
eiginlega látinn í allt sem til féll hverju sinni af
því mig bar upp á oddatölu. Blaðamannsævi
mín ber þessa líka merki. Ég hef nánast gert allt
sem gera þarf á blaði; skrifað erlendar fréttir
sem innlendar og reyndar var ég fyrsti íslenski
blaðamaðurinn sem helgaði sig þingfréttum
fyrir blað sitt. Ég sá um íþróttasíður, lesendasíð-
ur, myndasögur og jafnvel kvennasíður og sendi
fyrstur manna símamynd heim til Islands," segir
Atli og hristir hausinn lítillega.
Hann kunni strax svo vel við blaðamennsk-
una á Mogga að hann flosnaði upp úr læknis-
námi sem hann var aðeins tekinn til við með-
fram skrifum hja Valtý frænda. „Ég fann fljót-
lega að í blaðamennskunni gat ég svalað gam-
alli þörf minni til að vera alls staðar á sama tíma,
vera inni í öllu, lifa og hrærast í hringiðu þjóð-
málanna. Það sem gerði þetta starf líka heillandi
var að maður kynntist svo mörgu fólki, sumu
þjóðþekktu, til dæmis Olafi Thors. Ég sat stund-
um einn með honum niðri í þingherbergi þegar
hann vildi koma einhverju á framfæri við þjóð-
ina og nota bene; þetta var á þeim tíma sem að-
gangur fjölmiðla var mjög takmarkaður að
ráðamönnum þjóðarinnar. Þarna var ég samt 23
ára gamall á eintali við Ólaf. Þetta kitlaði mann
— og ég neita því ekki að maður fann mikið til
sín á þessum árum."
BRENNIVÍNIÐ
KÝLT f MENN
Alti segir hinsvegar að visst rótleysi hafi fylgt
blaðamennsku þessara ára og töluverð óregla
verið á mönnum — og svo sem ekki að undra
þegar haft er í huga að vín var veitt á hverjum
einasta blaðamannafundi, hvort heldur þeir
voru haldnir fyrir hádegi eða eftir. Það var alls
staðar kýlt í menn brennivín og gjarnan ekkert
annað veitt en vín. Atli lýsir þessu á þann veg að
mönnum hafi jafnvel alveg verið sama á þessum
fundum þó efnið kæmist illa eða ekki til skila,
aðalatriðið hafi verið að fylla menn, hafa af
þeim gaman.
Og Atli datt í það. Brennivínið átti éftir að fara
illa með hann. Að vísu segist hann hafa þolað
svona fundi mjög vel fyrstu fimmtán árin eða
svo, „en ef maður er ekki þeim mun sterkari
þegar nálgast fertugsaldurinn — sem er hættu-
legasta lífsskeiðið í fleiri en einum skilningi — þá
brotnar maður auðveldlega. Ég hef brennt mig
illa á brennivíni; ég drakk það illa og alltof lengi
og fór eins og ég segi stundum; alltof djúpt í það.
Brennivínið varð til þess að ég fór frá Moggan-
um, og það hrærði mig mikið. Ég get svo sem
skilið að þeir hafi verið orðnir þreyttir á mér eft-
ir suma túrana, en það var heldur kaldranalega
að verki staðið — og ekkert verið að þakka mér
þessi 25 ár sem ég hafði lagt þeim til af lífi mínu“.
— Ertu bitur?
„Ég var bitur um tíma, en ég er alveg kominn
yfir það núna. Ég veit það núna að biturleiki
bætir ekkert, hann gerir hlutina bara beiskari og
verri. . .
Ég var voðalega seinn að skilja minn vitjunar-
tíma,“ segir Atli áfram um drykkju sína. „Ég leit-
aði mér aðstoðar hjá þeim góðu samtökum AA,
en fannst fundir þeirra í fyrstu vera skrítnir og
alls ekki fyrir mig. Ég vildi því alltaf leita í sama
farið aftur og það er ekki fyrr en núna að ég veit
hvað þarf til — óbrigðulan viljastyrk, trú á mann
sjálfan og góðu öflin sem eru alltaf skammt und-