Helgarpósturinn - 27.08.1987, Blaðsíða 22

*
J
: ;f
Hofsós ’87
Hallgrímur og Hjördís opna einkasýningar
í Nýló
Á föstudagskvöldid nk. opnar
Hallgrímur Helgason sýningu í Ný-
listasafninu v/Vatnsstíg, sem hann
nefnir Hofsós '87. Hallgrímur er af-
kastamikill málari, hann hefur
haldid 10 einkasýningar hér heima
og tekið þátt í öðru eins af samsýn-
ingum. Auk þess hefur hann haldið
eina einkasýningu I Boston I Banda-
ríkjunum og tekið þátt í þremur
samsýningum vestra. Hann hefur
að undanförnu búið íNew York, þar
sem hann hefur unnið að list sinni,
en verið hér heima í sumar. HP bað
hann að gera grein fyrir sýningunni
og tildrögum hennar.
„Ég sýni olíumálverk á hvítan
striga. Ég hef unnið þessar myndir á
Hofsósi í sumar þar sem ég var í
einskonar einangrun. Það er geysi-
legur andi og pródúktífur þar. Ég er
að feta mig inn á nýjar brautir þó
þetta sé eðlilegt framhald þess sem
ég hef verið að gera, en það er auð-
vitað stökk að fara frá New York til
Hofsóss. Það er samt eiginlega betra
að mála á Hofsósi, maður er frjálsari
þar, heldur en til dæmis í Reykjavík.
Þetta er hæfilega eyðilegur staður.
Maður er ekki að fara í neitt lista-
mannaumhverfi, heldur er þetta
brútal íslenskt sveitaþorp sem ég
kann vel við enda hef ég alltaf verið
mikill unnandi lágmenningar og
nærist mikið á henni. Það ríkir
þarna ákveðinn tómleiki, enginn
myndlistaráhugi og ekkert sem heit-
ir myndlist. Þetta er eiginlega eins
og eyðimörk og það gerir mann svo-
lítið frjálsan. Myndirnar eru samt
ekki undir neinum áhrifum frá
staðnum, það eru engin mótíf úr
grenndinni eða neitt svoleiðis. Mér
hefur reyndar liðið svipað þar og í
New Yörk, maður er líka einangrað-
ur þar og getur þess vegna helgað
sig málverkinu óskiptur.
Ég hef lifað á blaðaskrifum með-
an ég hef verið úti og eins þegar ég
var á Hofsósi. Það er að vísu sultarlíf
en samt ágætt — ég hélt reyndar að
það væru meiri peningar í málverk-
inu en það liggur við að það sé orðið
hobbý. En auðvitað er ég fyrst og
fremst myndlistarmaður, hitt er
bara til að hafa í sig og á. Það eru
samt ákveðin tengsl þarna á milli.
Ég mála fígúratíft, stundum fer ég
yfir í abstrakt en aldrei hreint
abstrakt. Það er líka leikur að titlum
sem fylgir en ég held samt að ég sé
með skiptinguna á þessu á hreinu,
ég rugla þessu tvennu ekki saman.
Ég er svolítið nervös með þessa
sýningu, það hefur enginn séð
myndirnar nema maðurinn sem var
með kaffið í frystihúsinu á Hofsósi.
Hann var að vísu jákvæður en ég vil
fá frekari viðbrögð svo að ég renni
svolítið blint í sjóinn með sýning-
una. Þetta er nokkuð annað en það
sem ég hef verið að gera, þó það sé
í eðlilegu framhaldi."
Hallgrímur er þó ekki einn á ferð
i Nýlistasafninu, því önnur einka-
sýning verður þar á ferðinni á sama
tíma. Sýnandi þar er Hjördís Frí-
mann, en þetta er fyrsta einkasýn-
ing hennar. Hjördís var við nám í
Boston og er hluti myndanna það-
an, en einnig eru þær gerðar hér
heima, enda hefur hún dvalið hér
undangengið ár að námi loknu og
unnið að list sinni. Hjördís sýnir
málverk og kolateikningar og hefur
áður sýnt m.a. á IBM-sýningunni á
Kjarvalsstöðum um árið. Sýningarn-
ar standa til 6. september og er safn-
ið opið frá 16—20 virka daga en
14—20 um helgar.
KK.
HÖNNUN — húsgögn og inn-
réttingar heitir nýtt tímarit sem
kemur út í dag. Tímarit þetta er gef-
ið út af fagmönnum og er Trausti
Valsson arkitekt formaður útgáfu-
stjórnar en Kjartan Jónsson innan-
hássarkitekt er ritstjóri blaðsins.
Áætlað er að tímaritið komi út fjór-
um sinnum á ári og að hvert blað
hafi sitt þema. í þessu fyrsta blaði er
meginumfjöllunarefnið nýjustu
straumar í hönnun og tengsl þeirra
við forna rót. Blaðið leiðir að því rök
að nú eigi sér stað bylting í hönn-
un og í blaðinu eru greinar um fag-
leg efni, til dæmis um lýsingu, viðtal
við listahjónin Koggu og Magnús
Kjartansson og ýmislegt fleira fróð-
legt er að finna. Þetta blað kemur út
í dag í tilefni opnunar á sýningunni
„Veröld innan veggja" sem haldin er
í Laugardalshöllinni. Tímaritið
Hönnun, húsgögn og innréttingar er
mjög vandað og er 84 blaðsíður að
stærð, litprentað að langstærstum
hluta.
GALLERI List heitir nýstofnað
gallerí sem er til húsa við Skipholt
50c. Þar verða bæði sýningarsalur
og verslun og til sölu íslensk list og
erlend svo og listmunir.
MYNDLIST
Eins og þegar litad var í höndunum
Litirnir hennar eru eins og þeir
væru komnir upp úr litunarvatn-
inu, þegar dokkunum var brugðið
í það með „Guð hjálpi mér ef garn-
ið kemur mislitt upp“. Munurinn er
bara sá, að núna á efnið að koma
flekkótt úr baði, svo það verði
blæbrigðaríkt. En eðli athafnar-
innar er sem fyrr. Yfir henni er
helgiblær. Áður báru hendur
mæðra merki um „litunardaginn"
í iangan tíma, en hvað ætli börn
mæðra sem mála hugsi um hend-
ur þeirra? Vegna sumra trúar-
bragða eru lófarnir á konum alltaf
litaðir. Slíkt hefur tíðkast enn eink-
um á Indlandi. Helgiathöfnin „að
lita" er upprunnin þaðan, en hún
er þekkt í flestum samfélögum. I
kristninni var hún umsamin í þá
sterku mynd, að óhreinum líköm-
um var difið eins og bandhespum
í pott, síðan kom sálin hvítlituð
upp og slapp þannig til himna. En
líkaminn varð að bíða eftir Dóms-
degi.
Listin „að lita eins og í gamla
daga“ spratt upp í hinum ungu
Bandaríkjum, þegar íbúar þeirra
fóru að leita að sáluhjálp út fyrir
hina guðlegu landsteina sína í
stórum stíl. Þá fór að kveða við
nýjan „tón“ í hugarfari þeirra, og
tónninn varð auðsær í mynd- og
ljóðlist. Sum málverk og vefnaður
urðu eins og litaður andvari, eins
og andvarinn í Ijóðum Al-
Mu’tamid, skáldkóngsins í Sevilla
á elleftu öld. Þetta varð afar áber-
andi í málverkum listakonunnar
Agnes Martin. Þau eru eins og
ljóðblær færður á striga. Um
ásókn ljóða í myndlist og öfugt
segir Leonardo frá Vinci heldur
önuglyndur: „Ef þú segir að mál-
aralistin sé eins og þögul ljóðlist,
gæti listmálarinn sagt að ljóðlistin
sé blind málaralist."
Birna Kristjánsdóttir vakti þess-
ar hugleiðingar, með myndum
sem hún sýnir um þessar mundir
í FÍM-salnum glæsilega við Garða-
stræti. Vinnulag hennar er afar
öruggt, sniðið og formbyggingin,
og sama er að segja um það,
hvernig hún notar liti. Þeir eru
andlegir án þess að votti fyrir til-
gerð. Flestir eru í ætt við fjólublá-
an lit, líkir þeim sem íslensk nátt-
úra bregður yfir sig á haustin eða
þegar húmar. Ef einhver man eftir
vinsæla alþýðumálaranum, sem
málaði allar myndirnar af Baulu í
Borgarfirði — Hjörvar Kr. stóð á
myndum hans — þá hefur hann
tvö dæmi um það hvernig hægt er
að nota íslenskan iitblæ með list-
rænum hætti, fagurfræðilegum,
hjá Birnu, en á ólistrænan, tilfinn-
ingalegan hátt og væminn, hjá
Hjörvari. Ástæðan fyrir þessu er
eflaust sú að Birna hefur lært að
vinsa úr tilfinningum sínum, en
Hjörvar hefur eflaust hlotið lita-
skyn sitt bara í arf og kappkostað
að horfa og reyna að „ná því sem
hann sér með berum augurn".
Annað, sem er eftirtektarvert
við sýningu Birnu, er ekki það
sem kallast „blönduð tækni”, held-
ur hvernig hún stefnir saman ólík-
um efnum, sem eru þó skyld. Á
strigann er límd grisja, í samræmi
við hitt, að léttum lit er brugðið
sem grisju á grunnliti. Þetta mynd-
ar samfellu með jafnri áferð.
Hvergi er leikið sér að „listrænum
hnökrum". Fyrir bragðið verður
málverkið flatarmál, það talar
með geometrískum orðum. Litur
og form eru beygð hvort undir
annað.
Fyrirbrigðið „blönduð tækni", og
annað í þeim dúr, er ættfært til
Bandaríkjanna og sprettur eðli-
lega í þjóðablöndunni þar. Sjaldan
er vert að rekja hreyfingar ein-
vörðungu til andans, heldur líka til
samfélagsins og hræringanna þar.
í blendinni trú endurreisnarinnar
kom fram eiginleiki hennar í mál-
verkinu með þeim hætti að aðal-
persónur málverksins voru látnar
vera á því miðju, en smásögur úr
lífi þeirra voru í litlum ferhyrndum
köflum í kring. Á sama tíma var
smásagan að stinga upp kollinum
í bókmenntum. Á Gullöld
spænskrar málralistar, sem var
samfara landafundunum miklu,
birtist blandan í þeirri tækni að mál-
arar létu vera önnur „málverk" í
verkum sínum, komu þeim fyrir í
speglum eða opnum gluggum.
Sömu söguna var að segja í bók-
menntum — aðvífandi sögum er
t.d. skotið inn í Don Kíkóta. Og
núna eru flest þjóðfélög orðin
svo „blönduð" að það einkenni
hefur áhrif á listirnar með „bland-
aðri tækni". Þannig er allt síendur-
tekið í nýrri mynd. Ég get ekki far-
ið hér út í málfræði samfélags og
lista, samverkun þeirra, hvernig
eitt beygir annað eins og regluleg-
ar eða óreglulegar sagnir, en mig
langar að geta orða J. Derrida í
lokin, úr málfræði hans (De Ia
grammatologie): „Þegar hægt er
að lesa bók í bók, frummynd í
frummynd... þá verður eins og
maður standi í hyldýpi endalausra
endurtekninga."
Sjálfum finnst mér eins og mað-
ur standi þá í lífinu miðju, síendur-
teknu.
Með sýningu Birnu Kristjáns-
dóttur kemur fram, í fullkominni
mynd, nýjasta stefna í málaralist-
inni; hin óhlutlæga íhugun, sem
hefur tekið við af villidýrunum.
En kannski eru stefnurnar sam-
fara og hliðstæðar, eins og „fylling
og tóm“ er látið fylgjast að í jap-
anskri myndlist. Sjálfan grunar
mig að svo sé ekki, heldur hitt: að
lokinni „blöndu” rís upp hinn sjálf-
stæði persónuleiki á ný, einstakl-
ingshyggjan, að menn komi upp
úr litablöndunni í sínum eigin lit
og fari þá hver sína leið — sem er
þröng. . .
Orðaleppar
utan um
sýningu Sveins
Björnssonar
Ég veit ekki hvort málum er orð-
ið þannig varið, að nú hafi sannast
orð Svavars Guðnasonar: „Það er
svo margt í mörgu” ellegar: „Það
er allt í öllu,“ eins og Leonardo
sagði, eða svo sé komið fyrir mér,
að ég hafi orðið fyrir sama hrylli-
lega áfallinu sem íslenskir gagn-
rýnendur hafa orðið að þola og
gerir þá ekki „dagblaðahæfa" og
er þess eðlis að þeir koma ekki
auga á innihald bókmenntanna
eða efni málverkanna fyrir and-
skotans orðaleppunum sem eru
fyrir í hausnum á þeim, en ég verð
að taka upp þráðinn í einu atriði,
sem var í því efni sem ég spann um
sýningu Birnu Kristjánsdóttur. Ég
verð að taka hann upp, af því að ég
er í orðaleppalúðaliði gagnrýn-
enda, er sem sagt orðaleppalúði.
Orðið er langt og nær prýðilega
yfir skammsýnt lið. Ég gef það hér
með íslenskunni — sem á allt gott
skilið af mér — og vona að það
komi í næstu orðabók: Orða-
leppalúði, -a, -ar K nýyrði notað
sem skammaryrði yfir íslenska
gagnrýnendur.
Þráðurinn, sem ég tek upp úr
spuna mínum um Birnu, er sá að
líkt og á hinum tvístígandi trúar-
tímum guðskristni og endurvak-
innar grískrar menningar, þegar
aðalpersónurnar voru í málverk-
inu miðju en smáatriðin í litlum
ferhyrndum köflum allt í kring,
lætur Sveinn Björnsson (sem nú
sýnir í Gallerí Svörtu á hvítu) oft
verða kaflaskil í málverkum sín-
um. Hann raðar ekki smáatriðum
allt í kringum höfuðatriðið, heldur
býr til nokkrar neðanmálssögur
og svo líka smásagnamyndir til
hliðanna. Eitt atriði hefur hann sí-
endurtekið: manninn með fiskinn.
Maður sá heldur á fiskinum undir
hendinni, eins og hann væri óinn-
pökkuð guðsgjöf. Síðan er ofar-
lega á mynd annar maður, hann er
með geislabaug. Svo kemur eins
konar lokað umslag, séð að aftan
— hvernig það er brotið í kross.
Krossinn er ekki beinlínis sá heil-
agi, heldur er hann merki um X-
upphæð. Bréfið er því gífurlega
innihaldsríkt, sem er mjög sjald-
gæft um sendibréf. Þau eru varla
meira en „Halló Stína!" og svo ótal
krossar (merki um kossa, sem eru
óskyld málaralist Sveins. Hann
varar sig á því að sýna ekki nein
kossamálverk). í lokin er til hliða á
málverkum hans tígull, hringur
yfir tígli, og svo ókennilegt tákn
hrings og tíguls, sem er líkast til
kona með sólina inni í sér.
Sveinn hefur alltaf horfið tals-
vert frá veruleikanum og séð hann
í upphöfnu ljósi. Til að mynda er
hann með myndir af tvennskonar
sýn: Hugsýn og Draumsýn. Og
það kynlega og fróðlega er að
Draumsýn hans er talsvert ljósari
en Hugsýnin. Þetta ber vott ekki
aðeins um innræti hans heldur
líka um það, hvaðan list hans er
sprottin. Hún er fremur draumsýn
en afleiðing íhugunar og form-
festu. Verk Sveins hafa, eftir því
sem hann eldist, orðið ekki kraft-
minni heldur draumkenndari og
táknrænni. Hér á ég ekki aðeins
við tákn hans í myndinni Draum-
eftir Guðberg Bergsson
sýn. Ég á miklu fremur við myndir
þær sem hann málar af hafinu, þar
sem hafið sjálft hefur orðið að
víkja fyrir tákni sínu: bylgjuhreyf-
ingum. I þeim myndum beitir
Sveinn spaðanum. Og hafið hans
er fráleitt blátt, grænt eða gullið,
eins og úthafið. Stundum er það
rautt. Og þá er það hans „innra
haf“.
Málarar litarins, fremur en
formsins, hverfa með aldrinum
inn í enn meira formleysi en fyrr á
ævinni. Og formleysi er hér ekki
notað í niðrandi merkingu. Ég
reyni að færa það í orð sem verður
ekki fært í búning orða, því form-
leysi er ekki til, í rauninni, síst ef
/um liti er að ræða. Þar sem litur er
þar er líka form, því litur er undir-
staða formsins. Sveinn er ekki
einn um að hverfa með aldrinum
inn í úða litanna. Þess sama gætir
hjá Kristjáni Davíðssyni. Og
myndir Ásgríms urðu í lokin ómur
í örfáum litum.
Þegar ég skoðaði sýningu
Sveins, málara sem er einn af síð-
ustu málurum hinna svonefndu
„náttúrubarna", þá flaug mér í hug
hvort það gæti ekki verið hollt
fyrir eldri málara að vera í nánum
tengslum við einhvern sem hefur
lært fagurfræði, mann sem leið-
beinir honum við að sjá sjálfan sig,
eftir að hann hefur öðlast fullan
þroska og er þar með orðinn á
vissan hátt „blindur á sjálfan sig“.
Vegna þess að þroskinn er með
vissum hætti blinda. Ég held að
málara gæti orðið hollt slíkt sam-
starf og nauðsynlegt, eins og allt
gamalt fólk eða fullþroska ætti að
njóta aðstoðar sálfræðings. Fólk
ætti ekki að leggja á sig þau ósköp
að verða gamalt án aðstoðar ein-
hvers andlegs leiðtoga. Og hérna á
ég ekki við stjórnmálaleiðtoga.
Svo er líka hitt, hinn bóklærði og
þenkjandi maður getur alltaf lært
af hugsun handanna og hinu mót-
aða efni. Og þannig lærir hver af
öðrum.
í lokin veit ég að orð mín lenda
ekki algerlega í safni þeirra óskap-
ar orðaleppa sem Sveinn Björns-
son hefur heyrt og lesið um verk
sín! Þau verða betri, eftir því sem
hann hverfur meira úr hinum
beina átakaham að skírskotun
til.. . skoðana.
22 HELGARPÓSTURINN