Helgarpósturinn - 19.11.1987, Blaðsíða 33

HAMSUN BRESTUR
í GRÁT
Enn var setið við. Aftur og aftur
dró Holmboe broddinn úr gagnrýni
Hamsuns. Nú var hann jafnvel far-
inn að fella niður heilu setningarn-
ar. Þrátt fyrir þetta tókst gamla
manninum að halda Hitler við efn-
ið: Jósef Terboven. Fram og til baka
þrefuðu þeir um Terboven.
„Þessi maður eyðileggur meira en
þér megnið að byggja upp," kallaði
Hamsun. Holmboe var nóg boðið.
Hann sneri sér að Hamsun og bað
hann að tala ekki svona við foringj-
ann. En áfram hélt Hamsun og þrátt
fyrir ítrekuð afskipti Holmboes fór
svo lokum að Hitler var nóg boðið.
Hann fórnaði höndum í mótmæla-
skyni. „Ja, ja, meine Herren," sagði
hann um leið og hann reis upp til að
slíta samtalinu. Hann gekk í átt að
svölunum. Gamli maðurinn brast í
grát. Hann örvænti um framtíð
þjóðar sinnar. Fundurinn með Hitler
virðist ekki hafa borið neinn árang-
ur. Tárvotur sneri hann sér að Holm-
boe og sagði: „Segðu við Adolf Hitl-
er: Við treystum yður.“
Holmboe túlkaði þessi lokaorð.
Hitler kinkaði kolli og bað Holmboe
að róa skáldið. Síðan lét hann einka-
bifreið sína, hinn stóra svara
Mercedes, sækja gestina. Með
Hamsun og Holmboe fóru í bílnum
þeir Ernst Zuchner og Martin Bor-
man. Hamsun settist í framsætið en
Holmboe í einhvers konar hliðar-
sæti. í aftursætinu sátu svo þeir Bor-
man og Zuchner.
„HVERNIG ENDAR
ÞETTA?"
Á leiðinni til flugvallarins kom til
hvassra orðaskipta milli Norðmann-
anna tveggja. Hamsun sakaði
Holmboe um að hafa ekki túlkað
rétt fyrir sig. Holmboe svaraði fyrir
sig og ásakaði Hamsun fyrir að
ganga of langt á fundinum með Hitl-
er. Ur aftursætinu fylgdist Zuchner
grannt með deilum Norðmann-
anna.
í bílnum var harkalega deilt.
Hamsun fannst Holmboe ekki gefa
nægilega skýringu á framkomu
sinni hjá Hitler. Þegar Holmboe hélt
áfram að finna að málflutningi
Hamsuns sneri gamli maðurinn sér
að honum og hreytti framan í hann:
„Idjót! Hverslags rugl er þetta?“
Geðshræring gamla mannsins fór
vaxandi. Hann sagði að það hefði
átt að koma alveg ótvirætt fram á
fundinum með Hitler að Terboven
væri ekkert annað en óheflaður
ruddi. Holmboe hélt áfram að svara
Hamsun. Að lokum gafst Hamsun
upp á þessum deilum og starði út í
bláinn á meðan Holmboe talaði.
Hann virtist ekki skilja áhyggjur
Hamsuns af örlögum norsku þjóðar-
innar. Eftir að orrahríðinni linnti
heyrðist gamli maðurinn tauta fyrir
munni sér: „Hvernig endar þetta,
hvernig endar þetta? . . .
HOLMBOE DÆMDUR
Þegar Þjóðverjar gáfust upp vorið
1945 var Egil Holmboe handtekinn.
Samkvæmt heimildum okkar mun
vitnisburðar hans ekki hafa verið
óskað í málaferlunum gegn Ham-
sun. Holmboe fékk 7 eða 8 ára fang-
elsisdóm. Ekki vitum við nákvæm-
lega hverjar sakargiftir voru en í
réttarhöldunum var hann m.a. ákaft
spurður um tíðar ferðir sínar til út-
landa. Að sögn heimildarmanns
okkar, sem lesið hefur dóminn yfir
Dr. Dietrich, blaðafulltrúi Hitlers, tekur hér á móti Knut Hamsun. Egil Holmboe stendur á milli þeirra og túlkar i vinstra
eyra skáldsins.
Holmboe, kemur fram í dómsfor-
sendum að skrifstofustjórinn hafi
fengið eitthvert það albesta uppeldi
sem völ var á í Noregi.
Egil Holmboe var af þekktum
norskum ættum. Hann fæddist í lok
síðustu aldar, í apríl 1896, og var því
á miðjum aldri þegar hann tók við
embætti skrifstofustjóra í innar.rík-
ismálaráðuneyti Quislings. Faðir
hans var aðalræðismaður Norð-
manna i Rússlandi og mjög þekktur
í Noregi á sinni tið. Þegar Holmboe
hafði lokið námi í liðsforingjaskóla
hersins hóf hann störf í utanríkis-
þjónustunni.
Á fyrstu árum sínum í utanríkis-
þjónustunni starfaði Holmboe með-
al annars í Varsjá. Hann kvæntist
gífurlega efnaðri konu af amerísk-
um ættum. Um skeið hvarf hann svo
úr utanríkisþjónustunni og gerðist
sölumaður amerískra fyrirtækja í
Balkanlöndunum. Á fjórða áratugn-
um gekk hann á ný í utanríkisþjón-
ustuna og var meðal annars sendur
hingað til lslands. Héðan mun hann
hafa farið til Noregs árið 1939 og
þekkjum við ekki sögu hans fyrr en
hann er orðinn skrifstofustjóri í inn-
anríkismálaráðuneytinu þar.
Til íslands mun Holmboe hafa
flust frá Kaupmannahöfn árið 1953.
Hingað kominn réðst hann til starfa
hjá bandaríska hernum á Keflavík-
urflugvelli þar sem hann starfaði
nær samfellt frá 1953 til 1974. Hér
gekk hann að eiga íslenska konu
sem hann hafði kynnst á meðan
hann dvaldi í Reykjavik fyrir stríð.
Á ÍSLANDI
Þegar Holmboe fékk íslenskan
ríkisborgararétt árið 1955 tók hann
upp nafnið Egill Fálkason. Að sögn
samstarfsmanna Egils var hann alla
tíð tregur til að ræða um lífshlaup
sitt. Einn samstarfsmanna hans lét
svo um mælt að svo virtist sem ein-
hvers biturleika gætti þegar hann
ræddi um liðinn tíma.
Lengst af starfaði Egill i birgða-
deild hersins þar sem hann færði til
bókar. Má nærri geta hvílík við-
brigði það hafa verið fyrir þennan
fyrrum háttsetta embættismann.
Hann mun þó aldrei hafa sóst eftir
stöðuhækkun, enda kominn um
sextugt þegar hann hóf störf hjá
hernum.
Við samsetningu þessarar blaða-
greinar ræddi höfundur við nokkra
nánustu samstarfsmenn Egils. Eng-
inn þeirra kvaðst hafa kynnst hon-
um náið. Þeim bar saman um að hér
hefði mjög sérstakur maður verið á
ferð, mjög vel gefinn og greinilega
hámenntaður.
Þessi lýsing kemur heim við aðrar
upplýsingar okkar. Samkvæmt
þeim var Egill óvenjugreindur mað-
ur með mjög fágaða framkomu.
Menn tóku eftir því að norska Holm-
boes var frekar tilgerðarleg, en hér
mun þó hafa verið um að ræða þá
19du aldar norsku sem töluð var
meðal yfirstéttarinnar þegar Egill
var að alast upp. Á ýmsan hátt mun
hann hafa borið merki þess yfirstétt-
aranda sem hann ólst upp við.
Þótt Egill hafi á sinni tíð verið
háttsettur hjá Quisling mun hann þó
alla tíð hafa verið fremur áhugalítill
um stjórnmál. Áhugi hans beindist
miklu fremur að bókmenntum og
listum. En auk mikillar þekkingar á
þessu sviði talaði Holmboe 7 tungu-
mál, þar á meðal reiprennandi
rússnesku. Ekki er ósennilegt að
ferðalög hans á austurvígstöðvarn-
ar í síðari heimsstyrjöld standi í ein-
hverju sambandi við þessa yfirgrips-
miklu tungumálakunnáttu.
FRÁSÖGN BALDURS
BJARNASONAR
Baldur Bjarnason magister, sem
nú er nýlátinn, var um skeið fangi
nasista í Noregi. í frásögn sinni /
Grini-fangelsi rekur hann kynni sín
af Holmboe. Baldur skrifar:
„Eg þekkti persónulega einn af
hinum háttsettu kvislingum, Egil
felipi 1 1
* - ,v tarju* p/-n -r.
Berghof Hitlers. Við þetta hringborð fór hinn sögulegi fundur fram sumarið
1943.
Holmboe, sem verið hafði starfs-
maður norska sendiráðsins í Reykja-
vík. Ég hafði kynnst honum þar.
Hann var þá ákveðinn lýðræðis-
sinni, en sumarið 1940 hitti ég hann
í Osló, þá var hann orðinn nasisti.
Hann var alveg sannfærður um sig-
ur Þýskalands. Hann bauð mér
vinnu. Ég svaraði, að ég hefði ekki
tíma til vinnu, því ég hefði nóg að
lesa. Þá bauð hann mér að borða
hjá sér. Ég sagðist hafa nóg að
borða. „Afsakið," mælti hann, „ég
veit að þér eruð stoltur maður af
stoltri þjóð, en ég hef gott hjartalag."
„Það góða hjartalag skuluð þér
sýna einhverjum öðrum en mér,“
sagði ég. Þegar ég hafði flutst á
Þórshof fékk ég bréf frá honum.
Hann bað mig að koma til sín á skrif-
stofu sína á ákveðnum degi og
stundu. Hann var þá orðinn skrif-
stofustjóri. Ég fór til hans, þegar ég
hitti hann bauð hann mér atvinnu
við að teikna kort af Balkanskaga,
þjóðernis- og trúarbragðakort. Ég
svaraði, að ég væri ekki teiknari, en
ég gæti lánað honum skólakortið
mitt. Hann gæti teiknað eftir því
sjálfur. Svo kom ég daginn eftir með
kortið mitt til hans. Hann tók við
því. En þegar ég lét þá ósk í Ijós, að
mér þætti vænt um, að hann sendi
mér kortið aftur, þá fleygði hann því
í mig og sagði: „Það kostar mig bara
peninga, takið þér við því.“ Ég
hneigði mig, kvaddi og fór. Ég hef
ekki séð hann síðan og heldur ekki
viljað sjá hann. Ég veit ekki, hvað
um hann hefir orðið og hirði ekki
heldur um að vita.“
Gamall vinur Baldurs Bjarnason-
ar hefur sagt höfundi þessarar
blaðagreinar frá því að Baldri hafi
brugðið mjög þegar hann mætti
Holmboe á götu í Reykjavík mörg-
um árum síðar. Höfundur hefur þó
nokkuð traustar heimildir fyrir þvi
að Holmboe kom hvergi nærri ör-
lögum Baldurs Bjarnasonar.
LEIÐARLOK
Nokkrum viðmælendum bar sam-
an um að Holmboe hefði átt til tals-
verðan hroka í samskiptum við fólk,
einkum þegar honum fannst það fá-
víst eða óheflað í framkomu. Maður
sem kynntist honum lítillega á sjötta
áratugnum gaf þá skýringu að þetta
hefði fyrst og fremst verið arfur þess
uppeldis sem Holmboe fékk. Þessi
19du aldar heimsborgari hefði átt
erfitt með að aðlaga sig íslenskum
dónaskap og hugsunarleysi.
Þótt Egill Holmboe hafi haldið sig
í nokkurri fjarlægð frá fólki og verið
dulur um sína hagi, þá virðist sam-
ferðafólki hans hér á Islandi hafa
verið fremur hlýtt til hans. Flestir
höfðu orð á „séntilmennsku" Egils
og kurteisi. Sem starfsmaður í Kefla-
vík var hann mjög vel liðinn.
Einstaka sinnum talaði Egill um
að sig langaði heim til Noregs. Hugs-
unin um Noreg virtist þó vekja upp
bæði sársauka og söknuð. Sjálfur
taldi hann sig aldrei hafa gert annað
en að þjóna föðurlandi sínu á heið-
arlegan hátt.
Níræður að aldri lést Egill Fálka-
son Holmboe í byrjun ágúst í fyrra-
sumar. Farinn að heilsu og saddur
lífdaga kvaddi hann þennan heim.
Jarðarförin fór fram á kaþólska
vísu, en til þess siðar hafði Egill
hneigst á efri árum. Athöfnin fór
fram í kyrrþey. Auk ekkju hins látna
voru viðstödd stjúpdóttir hans,
tengdasonur og einn gamall vinur.
Viðburðaríkri ævi var lokið.
HELGARPÓSTURINN 33