Helgarpósturinn - 19.11.1987, Blaðsíða 32

TÚLKUR HITLERS
. SKRÁIR NIÐUR
Þegar hér var komið sögu var
Hamsun orðinn mjög umdeildur í
heimalandi sínu vegna þeirrar sam-
úðar sem hann hafði sýnt málstað
Þjóðverja. Fundurinn með Hitler
þótti hámark smekkleysunnar af
hálfu hins gamla manns, sem marg-
ir voru farnir að telja sér trú um að
gengi ekki heill til skógar. Það var
ekki fyrr en nokkru eftir stríð, þegar
„föðurlandssvikarinn" Knut Hams-
un var dreginn fyrir rétt, að heimur-
inn fékk að vita hvert erindi hins 84
ára gamla rithöfundar var á fund
Hitlers. Þangað fór hann til þess að
lýsa vanþóknun sinni á ruddalegu
framferði Jósefs Terboven, land-
stjóra Hitlers, í garð Norðmanna og
krefjast þess að hann yrði settur af.
í Berghof, fjallasetrinu skammt
frá Berchtesgaden, tók Hitler á móti
hinum norsku gestum. Klukkan var
2 eftir hádegi. Foringinn vísaði þeim
Hamsun og Holmboe til sætis við
hringborðið nálægt stóra útsýnis-
glugganum. Þar settist einnig
Dietrich blaðafulltrúi. Túlkur Hitl-
ers, Ernst Zuchner, vék til hliðar
þegar ljóst var að Holmboe myndi
túlka fyrirhugaðar samræður.
Zuchner settist álengdar við borð á
upphækkuðum palli. Vegna lélegrar
heyrnar Hamsuns þurftu menn að
tala mjög hátt svo Zuchner átti auð-
velt með að skrá niður það sem
fram fór næstu 45 mínútur. í dag er
skýrsla Zuchners aðalheimild okkar
um þennan sögulega fund. Málaferl-
in gegn Hamsun voru hafin þegar
þessi skýrsla barst mönnum í hend-
ur.
Ernst Zuchner var háttsettur
embættismaður í áróðursmálaráðu-
neyti Göbbels. Eins og Holmboe
hinn norski sinnti hann menningar-
málum í sínu ráðuneyti og hafði sem
slíkur náin tengsl við háskólana.
Eins og Holmboe var hann mikill
málamaður og þýddi meðal annars
verk Kristmanns Guömundssonar á
þýsku. Á árunum 1934 til 1943 var
Kristján Albertsson lektor við
Berlínarháskóla. Með þeim Zuchn-
er hafði tekist góður vinskapur og
sagði hann Kristjáni strax frá því
sem fram fór á fundi Hitlers og
40 mínúturnar mátti hann sitja und-
ir gagnrýni Hamsuns á „Reichs-
kommissar" Terboven og gjörðum
hann í Noregi. Þessi framkoma fór
afskaplega í taugarnar á foringjan-
um. Hann var ekki vanur að fá slíka
gagnrýni inn á teppi til sín. Holm-
boe gerði sér grein fyrir því að
Hamsun var á góðri leið með að of-
bjóða þolinmæði húsbóndans. Á
réttu augnabliki tókst honum að
beina umræðum inn á aðrar brautir.
Á þessum tíma var talsverð valda-
togstreita milli Terbovens og Quisl-
ings. Meðal annars deildu þeir um
tiltekin skjöl er vörðuðu utanríkis-
mál og Terboven hafði látið loka
niður. Holmboe notaði tækifærið og
leitaði liðsinnis Hitlers í þessu hita-
máli. Það tókst. Hitler veitti honum
heimild til að fá hin umdeildu skjöl.
Holmboe tók ennfremur að ræða al-
menningsálitið í Noregi og sagði
hann Hitler að það gerði þeim mjög
erfitt fyrir að litið væri á meðlimi
NS, flokks Quislings, sem föður-
landssvikara.
Þegar samtal Hitlers og Holmboes
hafði staðið nokkra stund varð for-
inginn aftur mjög óþolinmóður.
Hann hafði vanist því að tala í gegn-
um túlka en ekki við túlka og kunni
því þess vegna illa hve Holmboe var
orðinn leiðandi í samræðunum. I
bók sinni „Processen mod Hamsun"
segir Torkild Hansen að orðaskipti
Hitlers og Holmboes bendi til þess
að heimsóknin hafi verið vel undir-
búin af hálfu Quislings og hans
manna. Hlutverk Holmboes hafi
hér verið aö vinna foringjann á
band NS og styrkja þannig stöðuna
gagnvart Terboven.
FORINGINN MÁ SÍN
LÍTILS
Heimsókn Norðmannanna var nú
farin að reyna alvarlega á þolrifin í
Hitler. Hann fór að beita sinni gömlu
aðferð, að tala viðstöðulaust og slá
viðmælendur sína út af laginu með
málæði. Hamsun sá við þessari tak-
tík og tók orðið hreinlega af foringj-
anum. í hans huga var umræðunum
um Terboven og framferði hans
fjarri því að vera lokið. Hamsun
greip fram í hárri raustu: „Aðferðir
landstjórans henta ekki hjá okk-
ur. . . — við frábiðjum okkur
meira.“
Spennan fór vaxandi. Andrúms-
loftið varð nánast óbærilegt. Holm-
boe vék sér undan því að þýða síð-
ustu orðin. Dietrich óttaðist að Hitl-
er myndi nú á hverri stundu missa
stjórn á skapi sínu. Samstarfsmönn-
um hans stóð ógn af þeim ofboðs-
legu æðisköstum sem hann gat
fengið. Einn viðstaddra hefur þó lík-
ast til verið of gamall, of lífsreyndur
og of stór í sniðum til að óttast geðs-
hræringar húsbóndans. Og kannski
hefur Hitler sjálfur skynjað að and-
spænis hinu aldna stórskáldi var
æðiskast í versta falli brjóstumkenn-
anlegt. A.m.k. tókst honum enn um
sinn að sitja á sér.
Fundurinn hélt áfram. Hitler lét
móðann mása, en aftur og aftur
tókst Hamsun að stilla honum upp
við vegg — jafnvel þótt Holmboe
kæmi í veg fyrir að beinskeyttustu
athugasemdirnar næðu eyrum Hitl-
ers. Dr. Dietrich hefur skýrt frá því í
endurminningum sínum að á 12 ára
starfsferli sem blaðafulltrúi Hitlers
hafi hann aldrei séð útlendan mann
standa eins uppi í hárinu á honum
og Knut Hamsun gerði þennan eftir-
miðdag sumarið 1943. Hálfníræð-
um og nærri heyrnarlausum tókst
Hamsun að brjóta niður samræðu-
taktík þess manns sem talað hafði
milljónir til fylgis við sig.
Hamsuns. 1 bók Jakobs F. Ásgeirs-
sonar, Margs er aö minnast, kemur
fram að þegar Kristján frétti af mála-
ferlunum gegn Hamsun gerði hann
strax sitt til að þessar skýrslur
mættu berast Norðmönnum í tæka
tíð. Vera má að upplýsingar Krist-
jáns hafi hér skipt sköpum.
HOLMBOE VINNUR
HITLER Á BAND
QUISLINGS
En aftur í Berghof Hitlers. Foring-
inn lét í ljós ánægju sína með að
hitta skáldið. Hann byrjaði strax að
ræða um skáld og skáldskap. Hon-
um varð þó fljótlega Ijóst að gamli
maðurinn var ekki kominn til að
rabba um bókmenntir. Um leið og
færi gafst fór Hamsun að ræða um
ástandið í Noregi. Hitler reyndi í
fyrstu að eyða áhyggjum hans og
leiða athugasemdirnar hjá sér. En
Hamsun hvikaði ekki frá erindi
sínu.
Huggulegt teboð snerist upp í
hálfgerða martröð hjá Hitler. Næstu
32 HELGARPÓSTURINN