Helgarpósturinn - 25.02.1988, Blaðsíða 10

VITTVANGUR
HELGARPÓSTURINN
Ritstjóri: Helgi Már Arthursson
Blaöamenn:
Prófarkir:
Ljósmyndir:
Útlit:
Framkvæmdastjóri:
Anna Kristine Magnúsdóttir, Freyr Þormóðsson, Friörik Þór
Guðmundsson, Jón Geir Þormar, Jónina Leósdóttir, Kristján
Kristjánsson, Ólafur Hannibalsson, Páll Hannesson.
Sigriður H. Gunnarsdóttir
Jim Smart
Jón Óskar
Hákon Hákonarson
Dreifingarstjóri:
Sölu- og markaösstjóri:
Auglýsingar:
Áskrift:
Afgreiðsla:
Aösetur blaðsins:
Útgefandi:
Setning og umbrot:
Prentun:
Birgir Lárusson
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Sigurrós Kristinsdóttir, Sigurður Baldursson.
Guðrún Geirsdóttir
Bryndis Hilmarsdóttir
er í Ármúla 36, Reykjavík, simi 91-681511.
Goðgá hf.
Leturval sf.
Blaðaprent hf.
Handtaka á
s-ameríska vísu
Þegar lögreglumenn handtaka borgara án handtöku-
heimildar, flytja hann heimildarlaust í fangageymslu og
misþyrma honum illilega, þá er brostið allt trúnaðar-
traust á milli fólksins í landinu og lögregluliðsins. Meið-
ingar lögreglumanna eru ekki nýnæmi, en handtaka án
heimildar er vonandi einsdæmi. Slíkt háttalag þekkist
reyndar ekki í réttarríki heldur í ríkjum sem kennd eru
við lýðveldi og banana. Þessu á dómsmálaráðherra,
æðsti yfirmaður lögreglu, að velta fyrir sér í kjölfar hand-
töku ungs Eskfirðings fyrir stuttu. Svo alvarlegar eru
aðgerðir lögreglumannanna.
Það virðist hafa tekið lögreglustjórann í Reykjavík,
Böðvar Bragason, fjóra til fimm daga að komast að þeirri
niðurstöðu, að víkja skyldi mönnum þessum úr starfi.
Það er of langur tími. Það er einkum og sér í lagi of lang-
ur tími fyrir þá lögregluþjóna sem sinna verkum sínum
af stakri prýði, því auðvitað er rík tilhneiging til þess að
dæma allt liðið eftir yfirsjónum hinna fáu. Það er of lang-
ur tími fyrir lögreglustjóra sjálfan. Dagarnir fjórir, eða
fimm, benda til þess að hann hafi ekki fyllilega áttað sig
á því, hve alvarlegt mál er hér á ferðinni. Það átti hann
hins vegar að gera. Umræddum lögreglumönnum er þá
fyrst vikið úr starfi að dómsmálaráðherra hefur látið
bera lögreglustjóra fyrirmæli um að leysa þá frá störfum
tæpri viku eftir hina ólögmætu handtöku. Ráðherra virð-
ist hafa brugðist hart við um leið og hann frétti af þessum
atburðum.
Handtaka án heimildar felur í sér að nokkrir menn
ákveða að sniðganga lög og rétt og setja sér sjálfir þær
reglur sem þeir kjósa að starfa eftir. í réttarríki er slíkt
óþolandi. Með þessu upphefja lögreglumenn þessir opin-
bera stöðu sína og eru farnir að starfa og grípa til að-
gerða, sem einungis prívatlögregla sem haslar sér völl ut-
an laganna hefur orðið uppvís að að beita. Útreiðin
sem ungi maðurinn hlaut í fangaklefa lögreglunnar
bendir ekki til annars en að þessir ólánsömu menn hafi
ímyndað sér að þeir væru liðsmenn í prívatlögreglu, eða
einkaher suður-amerísks herforingja.
Lögreglustjórinn í Reykjavík segir í samtali við blaðið
í dag, að hann telji starf lögreglu í hvaða ríki sem er hálf-
gagnslaust ef trúnaður og samstarf séu ekki á milli lög-
reglu og borgaranna. Hann bendir jafnframt á að raskist
þetta samband að þá sé voðinn vís. Þetta er, þrátt fyrir
óafsakanlegan seinagang lögreglustjóra, rétt niðurstaða.
Traust á milli lögreglu og borgaranna er forsenda fyrir
starfi lögregluþjóna — forsenda Iöggæslu.
Þegar kanna hefur átt meint harðræði lögreglu hefur
komið í Ijós að lögregluliðið stendur saman. Það getur
verið skiljanlegt. Það getur verið erfitt fyrir þá sem
gegna starfi sínu óaðfinnanlega að ganga fram og benda
á undantekningarnar innan lögregluliðsins.
Sá atburður sem hér er til umræðu er hins vegar svo
alvarlegur að venjubundin rannsókn dugir hvergi.
Dómsmálaráðherra, eða jafnvel Alþingi, ætti þegar í stað
að skipa opinbera nefnd sem á stuttum tíma rannsakaði
og útskýrði fyrir almenningi hvernig á því stendur að
svona atburðir gerast. Án þess er hætt við því að óbrúan-
leg gjá myndist á milli lögreglu og almennings — og þá
er voðinn vís, svo vitnað sé til orða lögreglustjóra. Sömu-
leiðis þarf lögreglustjóri að gera það upp við sig hvort
hann tók við fyrirmælum um brottrekstur lögreglu-
mannanna frá dómsmálaráðuneyti, eða tók ákvörðunina
sjálfur, eða skýra af hverju þeim var ekki vikið tafarlaust
úr embætti.
10 HELGARPÓSTURINN
Verslun og viðskipti
Það hefur vakið athygli að þegar þeir ráðherrarnir Þor-
steinn Pálsson og Jón Baldvin Hannibalsson leituðu raka
fyrir því að forseti íslands og utanríkisráðherra þægju
ekki heimboð Sovétmanna nú í lok mánaðarins báru þeir
því m.a. við að það væri ekki virðingu forsetaembættis-
ins samboðið að vera bendlað við „ómerkilega“ við-
skiptahagsmuni. Það er m.ö.o. fyrir neðan virðingu
forseta íslands að taka þátt í því að greiða fyrir viðskipt-
um milli íslands og annarra þjóða.
Hér er um stefnubreytingu að
ræða hvað varðar hlutverk forseta
Islands sem fulltrúa lands og þjóðar
á erlendum vettvangi og hafi ráð-
herrarnir verið einlægir í þessum
yfirlýsingum sínum má búast við
opinberri yfirlýsingu þar að lútandi
á næstunni.
Jón Baldvin Hannibalsson fjár-
málaráðherra lét orð falla í þessa
veru í útvarpsfréttum og Þorsteinn
Pálsson forsætisráðherra sagði í
Morgunblaðinu þann 17. febrúar si.
að hann væri þeirrar skoðunar ,,að
leysa verði úr viðskiptaágreiningi
við Sovétmenn án þess að blanda
forseta lýðveldisins inn í mál af því
tagi. Það er skylda stjórnmála-
manna, sem ábyrgð bera á sam-
skiptum við aðrar þjóðir, að halda
embætti forseta íslands fyrir utan
slíkar samningaviðræður". ,,í stuttu
mál á að hafa virðingu embættis
forseta íslands að leiðarljósi," sagði
svo í leiðara Morgunblaðsins daginn
eftir, þann 18. febrúar síðastliðinn.
í Ijósi þess að áhrifavald embættis
forseta íslands hefur iðulega með
beinum hætti verið notað til að hafa
áhrif á viðskipti íslenskra útflutn-
ingsaðila á erlendum vettvangi, og
þá ekki síður þó að um opinberar
heimsóknir til annarra landa hafi
verið að ræða, og að varla hefur
Þorsteinn viljað láta skilja orö sín
svo að sérstaklega eigi að taka á
Sovétmönnum umfram aðrar þjóðir,
— að þá hljóta menn að álíta að hér
sé um stefnubreytingu að ræða.
Þannig má búast við að Þorsteinn
Pálsson beiti sér fyrir því með stuðn-
ingi Jóns Baldvins, að sameiginleg-
um undirbúningi skrifstofu forseta
og Útflutningsráðs íslands vegna
opinberrar farar forsetans til
V-Þýskalands þann 3.-9. júlí í ár
verði hætt. Þannig muni forsetinn
ekki taka að sér móttöku eða hitta
neina vestur-þýska viðskiptaaðila
íslands í ferðinni eins og fyrirhugað
var, en skrifstofa forsetans og út-
flutningsráð hafa að undanförnu
skipulagt þann hluta fararinnar í
sameiningu. Ætlunin er — eða var
— að skapa umræðu um ísland í V-
Þýskalandi, kynna íslenskar afurðir,
kynna ísland sem ferðamannaland
og ná samböndum við v-þýska við-
skiptaaðila — ekki síst með hjálp
forseta íslands.
í öðru lagi mætti spyrja hvort ekki
mætti túlka orð þessara ráðherra
sem harða gagnrýni á fyrra athæfi
forsetans, þar sem hún hefur tekið
að sér visst hlutverk á fyrirfram
skipulögðum mannfögnuðum til
þess að kynna ísland og liðka fyrir
viðskiptum landa á milli. Að hún
hafi ekki gætt sem skyldi virðingar
þess embættis sem hún gegnir tíma-
bundið. Ef það er ekki virðingu for-
setaembættisins samboðið að for-
seti hafi með nærveru sinni áhrif á
milljónasamninga við Rússa, sem
geta skipt sköpum fyir fjölda fyrir-
tækja og einstaklinga, þá er varla
virðingu embættisins samboðið að
handhafi þess hristi lúkur á forstjór-
um erlendra ferðaskrifstofa í kok-
teilboðum í von um að þeir fáist til
að stilla ferðabæklingi um ísland
upp í hillu á skrifstofunni sinni.
Sem hugsanlegt dæmi um slíkt
„framferði" forsetans má nefna
opinbera ferð hennar til Hollands
19.—21. september 1985 þar sem
hún kynnti íslenskar vörur og dró
að gesti með nærveru sinni og heils-
aði þeim flestum með handabandi.
Sama gildir um ferð hennar til
Bordeaux í fyrra þar sem hún opn-
aði íslandsviku og stóð að kynningu
með verslunarráði Bordeaux-borg-
ar. Þá hefur hún opnað samnorræn-
ar menningarkynningarsýningar,
„Scandinavia Today", bæði í New
York og Japan og eins og Ingjaldur
Hannibalsson, framkvæmdastjóri
útflutningsráðs, sagði í samtali við
HP hefur slík viðvera forsetans
mikla þýðingu, „einnig hvað varðar
viðskipti".
Reyndar hafa fáir orðið til að
gagnrýna þennan hiuta starfa for-
setans þar til nú og flestum fundist
þau ef ekki til fyrirmyndar þá mjög
eðlileg. Þannig sagði Kornelíus Sig-
mundsson forsetaritari að útflutn-
ingsaðilar hefðu mjög gjarnan í
sambandi við ferðir forseta efnt til
vörukynninga og íslandskynninga
á eigin vegum og verið með ýmsa
starfsemi sem tengdist för forsetans.
„Oft hefur það verið að forseti hefur
tekið þátt í einhverjum móttökum
og kvöldverðarboðum útflutnings-
eða ferðamálaaðila, sem hafa viljað
kynna ísland."
Ingjaldur Hannibalsson sagði að
samvinna þeirra við skrifstofu
forseta væri mjög góð. „Við setjum
fram okkar óskir og það er reynt að
taka tillit til þeirra eins og mögulegt
er. Þátttaka forsetans í slíkum við-
skiptakynningum er tvímælalaust
mikils virði. Það á sérstaklega við
um hana, enda er hún orðin mjög
vel þekkt og útlendingar hafa áhuga
á henni. Hún er þekktari en þjóð-
höfðingjar margra annarra landa og
ég er viss um að hún dregur að fólk
á svona viðskiptakynningar," sagði
Ingjaldur. Þá sagði hann að utan-
ríkisráðherra gegndi mjög mikil-
vægu hlutverki við að efla og koma
á viðskiptasamböndum. „Stein-
grímur fór nú sem forsætisráðherra
í opinbera heimsókn til Kína fyrir
einu og hálfu ári og með honum við-
skiptanefnd. Við það opnuðust
margir möguleikar. Þá þekki ég það
úr ullariðnaðinum að opinber heim-
sókn Steingríms til Sovétríkjanna í
fyrra liðkaði mjög fyrir ullarvöru-
samningunum þá.“ Sagðist Ingjald-
ur nýkominn úr kynnisferð til allra
útflutningsráða Norðurlandanna og
þar hefðu menn verið á einu máli
um mikilvægi ráðherra og þjóð-
höfðingja í því að opna útflytjend-
um leiðir inn á ýmsa markaði.
Nú hefur sem sagt orðið breyting
á stefnu ríkisstjórnarinnar á þessu
sviði. Spurningin er því hvort Þor-
steinn Pálsson hefur haft fyrir því að
senda forseta íslands orðsendingu
þessa efnis eða hvort hann ætlast til
að frú Vigdís lesi Morgunblaðið og
skilji fyrr en skellur í tönnum.
Páll Hannesson