Helgarpósturinn - 25.02.1988, Blaðsíða 42

OFBELDI OG RITSKOÐUN
Nú varst þú í meira en sjö ár á
Spáni og þrjú ár í Sviss á árunum
1960 til 1971. Þetta var Franco-tími,
tími einræðis og fasisma á Spáni.
Hvernig reynsla var það?
Það er aldrei skemmtilegt að búa
þar sem einræði ríkir og á stundum
gerræði. Undir niðri var ólga í þjóð-
félaginu, ólgan var töluverð þar sem
ég var, í Barcelona, og þá ekki síst á
meðal námsmanna. Þar var mikil
óánægja með þjóðfélagið. Samtök
námsmanna störfuðu á pólitískum
grundvelli og fengu því að kenna á
hlutum sem fylgja einræðisstjórn-
um eins og fangelsunum og yfir-
heyrslum. Lögreglan var oft til stað-
ar inni í háskólanum. Pyntingar
voru sennilega nokkuð algengar þó
maður frétti ekki af slíku nema eftir
krókaleiðum.
Lentir þú sem námsmadur þá
ekki í ólgunni miöri?
Ég gat ekki staðið hlutlaust hjá og
sagt: Eg er útlendingur, þetta kemur
mér ekki við. Að einhverju leyti
hlaut maður að fylgjast með og taka
þátt í mótmælum. En ég var útlend-
ingur og það var auðvitað svolítið
önnur staða en hjá innfæddu náms-
fólki. Það var í versta falli hægt að
reka mig úr landi, en fyrir Spánverja
var andófið að sjálfsögðu miklu
hættulegra. Við aðstæður eins og þá
voru á Spáni komu þó ýmsir mann-
legir þættir í samskiptum fólks bet-
ur í ljós. í okkar þjóðfélagi reynir
ekki á slíkt. Þar var til samstaða,
samhjálp, fólk vann saman, vonaði
saman... Einnig var áberandi þessi
makalausa mótsögn í mannlegu
eðli; ef eitthvað er bannað þá verð-
ur það eftirsóknarvert. Þær mörgu
bækur sem voru bannaðar urðu
mjög eftirsótt lesning. Svona var
þetta með ýmislegt, aðrar listir til
dæmis. Það ríkti fullkomin ritskoð-
un í tíð Francos, bæði hvað varðaði
blöð, menningar- og listatímarit og
bókaútgáfu.
Var þá leyfilegt aö kenna nema
ákveönar bœkur og ákveöin frœöi?
Nei, en það var þó stundum gert.
Kennarar fikruðu sig oft út á hættu-
svæðið. En bækur verða oft mikil-
vægari undir svona kringumstæð-
um. Það verður mikilvægt að hafa
lesið eða skrifað ákveðnar bækur.
Við lásum margar bækur sem ann-
ars hefðu farið framhjá okkur. Hér á
landi hefur dregið úr mikilvægi
bóka. Bækur þykja orðið of sjálf-
sagðar. Verk Kafka, Sartre og Cam-
us voru til dæmis bönnuð á Spáni og
sömuleiðis var Moravia bannaður
vegna þess að hann var vinstrisinni.
Þó að ritskoðun sé ekki æskiieg þá
voru ritskoðendur ekki illmenni í
öllum tilfellum, heimskir, forpokað-
ir og lokaðir. Stundum voru þetta
menn sem höfðu sans fyrir góðum
bókmenntum.
Fannstu þaö sama á alþýöu
manna og námsmönnum, aö fólk
biöi þess aö einrœöiö liöi undir lok,
var fólk almennt óánœgt og hrœtt?
Já, fólk var óánægt og það óttað-
ist einræðið. Spánn breyttist þó ansi
mikið þau ár sem ég var þar. Það var
létt aðeins á ritskoðun og ýmsu
öðru eftirliti með menningu árið
1966. En þrátt fyrir það viðgekkst
ritskoðun áfram. Ábyrgðin fluttist
bara yfir á útgefendur sem nú áttu
það á hættu að verða sóttir til saka
fyrir undirróðursstarfsemi. Á þess-
um tíma byrjaði túrisminn að ein-
hverju marki og þrátt fyrir ýmis
óæskileg áhrif hans losnaði líka um
vissar hömlur.
Áttu óþœgilegar endurminningar
frá þessum árum, varöstu beinlínis
vör viö ofbeldi í kringum þig?
Ofbeldið var allt í kringum mann.
Það voru stundum verkföll og þau
voru barin niður af hörku og með
vopnavaldi. Fólk sá slíkt ekki og
frétti eðlilega ekki af því í blöðum
stjórnarsinna. En fréttir bárust
hratt, til dæmis með dreifiritum
neðanjarðarhreyfinga. Ég kenndi
um tíma í málaskóla, ensku fyrir
byrjendur. Þar var maður í bekk hjá
mér sem ég tók eftir að sat alltaf
einn og enginn settist hjá honum.
Og þegar hann skilaði verkefnum
stóð hann alltaf þráðbeinn í tilhlýði-
legri fjarlægð. Maðurinn var með af-
brigðum ástundunarsamur, en mér
fannst hann óneitanlega sérkenni-
legur. Á miðju misseri gerðum við
kennarar málaskólans verkfall
vegna lélegra launa og þar á meðal
ég. Þá gengur maður þessi rakleitt
til skólastjórans og segir að ef ég
hefji ekki kennslu tafarlaust muni
hann sjá til þess að ég verði rekin úr
landi. Þarna var þá lögregla á ferð-
inni... Þetta skýrði að sjálfsögðu
hvers vegna enginn settist hjá hon-
um. Þarna á meðal nemenda minna
kom í Ijós greinileg gjá milli þjóna
einræðisins og og alþýðu manna.
EILÍF HRINGRÁS
Mér dettur í hug Juan' Carlos
Spánarkonungur. Hann vár upp-
eldissonur Francos og átti meö réttu
aö erfa einrœöiö.
Juan Carlos er dálítið sérstakur
maður. Spánverjar voru í fyrstu ekk-
ert hrifnir af honum og höfðu ekki
mikið álit á honum. En viðhorfið er
allt annað núna. Hann var Spáni
mjög mikilvægur þegar pólitískar
aðstæður breyttust. Hann leyndi því
mjög á sér, hann hafði aldrei sýnt
annað en hann væri hliðhollur ein-
ræðinu. Hann var að vísu mjög ung-
ur.
Ég minnist nýlegs atburöar þegar
hermenn ruddust inn í þingiö og
sögöust hafa tekiö völdin meö stór-
an hluta hersins aö baki sér.
Já, þá gekk hann fram sem yfir-
maður hers og sagði iýðræði vera í
landinu. Innrásarmennirnir hafa lík-
lega reiknað með því að Juan Carlos
styddi þá, en hann hefur reynst trúr
lýðræðinu á Spáni.
Mér finnst rithöfundar annaö-
hvort vera trúleysingjar eöa ofsatrú-
armenn. Paö viröist aldrei neitt þar
á milli. Hvar stendur þú í flokki?
Þetta er nú svolítið persónuleg
spurning. Ég er að minnsta kosti
ekki ennþá trúuð og hef aldrei ver-
ið. En ég velti trúarbrögðum samt
mikið fyrir mér, þau eru jú hluti af
okkar menningararfi.
Nú er kaþólsk trú svo sterk á
Spáni. Þaö hefur ekki smitaö þig?
Ekki öðruvísi en að ég fór að sjá
kaþólska trú í öðru ljósi. í lútersku
uppeldi okkar er rekinn áróður
gegn kaþólskri trú. Ég sá hana í
mun jákvæðara ljósi og skildi líka
betur tengsl hennar við menningu
okkar. Kaþólsk hugsun var svo gjör-
samlega þurrkuð út við siðaskiptin.
Ég hef annars grun um að trúar-
brögð séu alls staðar á undanhaldi,
að minnsta kosti trúarlíf. Það er ver-
ið að loka klaustrum um allan heim
vegna þess að enginn vill lengur
helga trúnni líf sitt.
En ef maður veltir þessu áfram
fyrir sér í þjóðfélagi þar sem maður-
inn sem einstaklingur er beinlínis
rekinn inn í sjálfan sig og fólk vinnur
ekki lengur saman, þá fyndist
manni ekki óeðlilegt að fólk tæki að
velta meira fyrir sér trúarbrögðum.
Hvaöa viöhorf hefuröu þá til
dauöans fyrst þú sœkir ekki styrk til
trúar gagnvart honum?
Þegar menn deyja úr elli eru það
eðlileg endalok, en auðvitað gera
allir nokkra uppreisn gegn dauða
sínum. Við deyjum sem einstakling-
ar, svo mikið er víst, en höldum að
nokkru leyti áfram að lifa í öðrum í
eilífri hringrás.
ER ÞAÐ ALDURINN?
Hvaö þá meö tilgang, þá stóru
klisjuspurningu?
Jú, jú, maður getur víst ekki svar-
að svona spurningu óhlæjandi. Ég
get ekki séð neinn sérstakan til-
gang. En við erum hérna og verðum
að takast á við það. Það er erfitt en
um leið skapandi. Við sköpum líf
okkar að nokkru leyti sjálf og reyn-
um að gera okkar besta úr því. Ég á
svolítið erfitt með að setja mig í spor
trúaðra manna. Menn hljóta að sjá
lífið og tilgang þess töluvert öðru-
vísi í gegnum sjóngler trúarinnar.
Lífið — þó þetta sem ég ætla að
segja sé nú klisja líka — öðlast gildi
fyrir tilstilli athafna okkar og hugs-
unar sem við vonandi miðlum
áfram. Hvaö finnst þér í framhaldi
afþessu um þaö sem íslenska þjóö-
in er aö gera úr sínu lífi?
Ég hef allt á hornum mér í sam-
bandi við það. Það er orðið mjög
óþægilegt, yfirþyrmandi, ömurlegt,
ástandið hér. Peningar stjórna öllu
og efnisleg gæði virðast vera eina
viðmiðunin. Og annað horfið. Það
er leikið á... nei þetta eru allt klisj-
ur...
Tölum þá um klisjur. Þegar viö
förum aö tala um alvarlega hluti
verðum við orðlaus.
Já, það er búið að hamra svo á
þessu og segja þetta allt áður. Auð-
vitað tekur maður hugmyndir ann-
arra og gerir þær að sínum. En
stundum rennur upp fyrir manni
hvaðan þær eru komnar og það er
óþægilegt.
Þýöir þetta aö ef maöur er
óánœgöur meö þjóöfélagiö og hefur
hugmyndir um aörar áherslur þá
geti maöur varla látiö þœr í Ijós, allt
er oröiö aö klisju?
Þetta er eitt af því sem einkennir
þjóðfélag okkar, að hamra á góðum
hlutum þangað til þeir verða klisjur
og um leið merkingarlausir. Maður
skilur æ betur hvað felst í orðum
biblíunnar ,,þú skalt ekki leggja
nafn drottins guðs þíns við hé-
góma“, einmitt vegna þess að háleit-
ar hugsanir eru nú gerðar óvirkar
með endurtekningunni. Það er ekki
verið að skyggnast djúpt í hlutina,
heldur er þeim velt áfram og breytt
í glamur. Seinast finnst manni að
maður sé upp á móti svo mörgu að
það hljóti að vera eitthvað að
manni... Svo læðist alltaf að mér
þessi efasemd; skyldi þetta vera ald-
urinn?
Hvaö er á prjónum Álfrúnar
þessa stundina, er nœsta skáldsaga
í smíöum?
Ég einbeiti mér að því núna að
láta hverjum degi nægja sína þján-
ingu. Um það hvort nýtt skáldverk
sé á leiðinni segi ég ekkert. Menn
leggja upp í það ævintýri að skrifa
verk, en sá möguleiki er fyrir hendi
að allt mistakist. Höfundurinn verð-
ur þá að hætta. Þess vegna vil ég
ekki tala um nýtt skáldverk fyrr en
ég er örugg með að koma því í höfn.
Hvernig líöur þér eftir viötal sem
þetta?
Ég tæmist. Þetta er afskaplega
skrítin tilfinning sem ég fann sterkt
fyrir um síðustu jól. Maður var að
blaðra um sjálfa sig í marga daga og
eina helgina fékk ég nóg. Ég lokaði
mig af þessa helgi, talaði ekki við
neinn, slökkti og skrúfaði fyrir allt.
Svo fór ég í langar gönguferðir,
hreinlega til að leita sjálfa mig uppi.
Nú skil ég af hverju pólitíkusar og
annað opinbert fólk er stundum
eins og það er...
SLÍPIBELTI
SKÍFUR OG
DISKAR
bæði fyrir málm og tré
Vxó-€pRAl>* 1988
Kæliskápar án frystis, 6 stærðir
K 130
130 ltr. kælir
K200
200 ltr. kælir
K244
244 ltr. kælir
K 180
173 ltr. kælir
Kæliskápar * frystiskápar * frystikistur.
^onix
gæði
á verði sem kemur þér notalega á óvart
K 285
277 ltr. kælir
K 395
382 ltr. kælir
Kæliskápar með frysti, 6 stærðir
KF120 KF19SS
103 ltr. kælir 161 ltr. kælir
17 ltr. frystir 34 ltr. frystir
m ■winHm 1 ^ V
v
KF233 KF250
208 ltr. kælir 173 ltr. kælir
25 ltr. frystir 70 ltr. frystir
KF355
277 ltr. kælir
70 ltr. frystir
KF 344
198 ltr. kælir
146 ltr. frystir
Dönsku GRAM kæliskáparnir eru níðsterkir, vel einangraðir og því sérlega sparneytnir. Hurðin er alveg einstök, hún er massíf (nær óbrjótanleg) og
afar rúmgóð með málmhillum og lausum boxum. Hægri eða vinstri opnun. Færanlegar hillur, sem einnig má skástilla fyrir stórar flöskur. 053 4-stjörnu
frystihólf, aðskilið frá kælihlutanum (minna hrím). Sjálfvirk þíðing. Stílhreint og sígilt útlit, mildir og mjúkir litir.
4-stjörnu frystiskápar með útdraganlegum
skúffum, 5 stærðir
FS 100 FS 17S
100 ltr. frystir 175 ltr. frystir
FS 146 FS 240
146 ltr. frystir 240 ltr. frystir
FS 330
330 ltr. frystir
4-stjömu frystikistur,
fullinnréttaðar
VAREFAKTA, vottorð dönsku
neytendastofnunarinnar, um kælisvið,
frystigetu, einangrun, gangtíma vélar
og orkunotkun fylgir öllum GRAM tækjum.
GRAM frá FÖNIX =gæði á góðu verði.
Góðir skilmálar - Traust þjónusta.
/ponix
Hátúni 6A SlMI (91)24420
^□mx
ábyrgð
í 3ár
30 HELGARPÓSTURINN