Helgarpósturinn - 25.02.1988, Blaðsíða 7

NDAN I SÍS
Guðjón B. Ólafsson
Hefur hann unnið sér til óhelgi með því að leggja áherslu á heiðarleg viðskipti
í stað „félagshyggju", sem birtist í því, að Framsókn opnar sjóði ríkisins fyrir
„fallit" SÍS-fyrirtækjum, SÍS sína fyrir Framsókn, allt í nafni „samvinnuhug-
sjónarinnar"?
fræðilegan búning, í Sovét er það
marxisminn, hér er það fyrirbæri,
sem er kallað „samvinnuhugsjónin"
og elstu menn rámar í að frumherj-
ar þess viðskiptastórveldis, sem nú
er orðið SIS, hafi í upphafi haft með
sér í farteskinu, enda áttu þeir enga
peninga. Þetta er ekki fyrirbrigði,
sem þjónar því einu hlutverki að
gera valda- og hagsmunabaráttu
hugnanlegri, heldur liggur það í
innsta eðli þessara fyrirbæra, að
klæða allan ágreining og baráttu í
hugmyndafræðilegan búning.
Nú þótti tími til kominn að hefja
undirróðurinn gegn Guðjóni B. á
þetta stig. í Alþýðublaðinu 6. febrú-
ar birtist grein um ,,Átök í SÍS", sem
„áhrifamaður innan SÍS“ er borinn
fyrir. Þar er slegið á strengi Alþýðu-
flokksins og byrjað á því að segja, að
spurningar hafi vaknað um framtíð-
arstefnu Sambandsins, hvort SÍS eigi
að vera „neytendasamvinnufélag
eða nánast eingöngu framleiðslu-
samband" (I). Þessi ágreiningur er
sagður „endurspeglast í deilum um
ráðningu framkvæmdastjóra versl-
unardeildar". Axel Gíslason er sagð-
ur hafa gefið kost á sér í þetta starf
með því skilyrði þó, að „verslanir
Sambandsins væru með sameigin-
leg innkaup, tölvuvætt birgðahald
og heildarstjórnun". Venjulegum
„samvinnumönnum" mundi detta í
hug, að grundvallarágreiningur eins
og það, hvort Sambandið skuli vera
„neytendasamvinnufélag" eða
„framleiðslusamband", væri rædd-
ur og ráðið til lykta í stjórn SÍS eða
jafnvel skotið til aðalfundar. En, nei,
hann bara „endurspeglast" í ráðn-
ingu forstjóra fyrir einni deild! Neyt-
endasjónarmiðið snýst svo um
„sameiginleg innkaup, tölvuvætt
birgðahald og heildarstjórnun". Út á
þetta fær forsvarsmaður „neytenda-
sjónarmiðsins", Axel Gíslason, stóra
mynd af sér við hlið Guðjóns, þar
sem hann „kannast ekki við umtal-
aðan ágreining og árekstra við for-
stjórann". Allt er þetta í góðum
Kremlarvéfréttastíl. Loks skýrir
blaðið frá því, að sá, sem hneppt
hafi þetta hnoss, sé Olafur Friðriks-
son, áður kaupfélagsstjóri á ýmsum
stöðum á Norðurlandi og sagður ná-
inn samstarfsmaður Vals Arnþórs-
sonar, en þó á sambúð Guðjóns og
Axels að hafa kólnað mjög við
þetta.
Alþýðublaðið heldur síðan áfram
að ræða um margháttaðan vanda
SÍS og allt í þeim dúr að hann sé ný-
tilkominn á þessu eina ári Guðjóns
sem forstjóra: Skuldir SÍS í Lands-
bankanum á annan milljarð. Gott og
vel, en hverjar voru þær við brottför
Erlendar Einarssonar? 100-milljóna
tapið á sölu Sölvhólseigna. Stað-
reyndir þess máls voru raktar í síð-
asta blaði HP. Og að lokum er talið,
að „spurningin sé ef til viil, hvort
Sambandið verður fyrirtæki fjöld-
ans, en ekki bara fyrirtæki fámennr-
ar framleiðslustéttar".
Bull. Spurningin er um það, hvort
nýráðinn forstjóri fær tækifæri til að
sýna, hvort hann hefur reynslu og
hæfni til að stjórna þessum íslenska
viðskiptarisa, eða hvort gamla for-
stjóraveldinu frá tíð Erlendar tekst
að steypa honum af stóli?
„ÓHAPPAKEÐJAN" OG
MEIRI HUGMYNDA-
FRÆÐI
Þann 13. febrúar birtist fréttaskýr-
ing í Alþýðublaðinu undir fyrirsögn-
inni: „Veikist staða Guðjóns" og er
nú lagt út af Smárahvammsmálinu.
Nú þykir svo orðið tímabært að færa
á reikning Guðjóns undir nafninu
„Óhappakeðjan": slæma skulda-
stöðu SÍS, rekstrarerfiðleika hjá
kaupfélögunum,* „Útvegsbanka-
missinn", Sölvhólsgötusöluna,
Kirkjusands„ævintýrið“ og nú
„Smárahvammshvarfið".
í framhaldi af þessu er svo fitjað
upp á nýjum hugmyndafræðilegum
ágreiningi: Guðjón „hafi þróast upp
í amerískum stíl í viðskiptum, sem
sé töluvert frábrugðinn því, að
stjórna fjöldahreyfingu eins og Sam-
bandiö sé“. (Hvar lærðu Vilhjálmur
Þór og Erlendur sinn stjórnunar-
stíl?) Því sé það, „að við rekstrar-
erfiðleika SIS og óheppni í viðskipt-
um bætist einnig ágreiningur um
stefnu Sambandsins í framtíðinni: Á
gamla samhjálpin milli kaupfélaga
og rekstrardeilda SÍS að halda
áfram, eða á markaðshyggjan að
ráða ríkjum, þar sem gerðar eru
þær kröfur, að hvert kaupfélag og
sérhver deild innan SÍS verði að
bera sig eða fari á hausinn ella. Guð-
jón B. Ölafsson hefur verið fylgjandi
markaðshyggjuleiðinni og er nú, að
sögn innvígðra í valdabaráttu SÍS-
toppanna, tekist mjög á um framtíð-
arstefnu Sambandsins".
Enginn, sem HP hefur talað við,
kannast við þennan ágreining um
„framtíðarstefnu Sambandsins".
Staðreyndin er sú, að gamla „sam-
hjálpin" hefur oftar en ekki verið
skálkaskjól þeirra manna, sem látið
hafa vaða á súðum í fjármaium í
þeirri trú, að gamli SÍS og maddama
Framsókn reddi öllu fryrir horn að
lokum og því var það heldur óglæsi-
legur arfur, sem „nýi stjórnandinn"
fékk í arf frá fyrirrennara sínum í
gjaldþrota kaupfélögum og öðrum
fyrirtækjum — og nú, eftir árs
stjórnun, skal alfarið skrifast á hans
reikning. Fullyrða má, að hvað sem
látið er í veðri vaka nú, muni hver
þeirra manna, sem nú dreymir um
hinn eftirsótta forstjórastól SÍS, vera
nógu harðsoðinn bissnissmaður til
þess að sjá, að ef minnsta von á að
vera um, að hið græna tré SÍS
blómgist og dafni, verður að sníða
af því margs konar kalkvisti, skófir
og sníkjuplöntur, sem á það hafa
sest í áranna rás. Guðjón segir hreint
út það sem margir byrgja í brjósti
eða kjósa að tala um með tungum
tveim meðan á valdabaráttunni
stendur og hinar ýmsu klíkur þreifa
fyrir sér um bandamenn á úrslita-
stundinni. Kannski verður það hon-
um að falli?
Hér á við að minna á nokkur at-
riði úr Kreml-sifjafræðinni: Á leið
sinni til valda myndaði Stalín fyrst
bandalag við Búkharín og Zinovjeff
gegn Trotzky. Síðan við Zinovjeff
gegn Búkharín. Loks við Búkharín
gegn Zínóvjeff. Þá lét hann útrýma
þeim öllum. Og skömmu fyrir
dauða sinn lét hann stokka allt for-
stjóraveldið upp með gagngerum
skipulagsbreytingum. Skyldu sumir
forkólfar SÍS hafa lesið sér til um að-
ferðir Jóseps karlsins, eða skyldu
svipaðar félagsaðstæöur framkalla
svipuð viðbrögð?
„ÍSFIRÐINGAMAFÍAN"
Við þetta má svo að endingu bæta
kenningunni um „Ísfirðingamafí-
una“, sem fékk aukinn byr í seglin
við ráðningu Erlings Aspelund í
stöðu fulltrúa forstjóra með starfs-
mannaþjálfun og -fræðslu sem meg-
inverkefni. Erling er af ísfirskum
ættum og fæddur á Isafirði og —
samkvæmt sögunni — gamall leik-
bróðir Guðjóns þaðan og Kjartans P.
Kjartanssonar, fjármálastjóra SIS. Sá
hængur er að vísu á þessari kenn-
ingu, að Erling flutti þaðan ómálga
barn, en kenningin er engu síður
trúleg, þegar við hana er bætt, að í
stjórn SÍS sitja tveir umsvifamiklir
kaupfélagsstjórar, sem einnig eru
frá Isafirði, bræðurnir Þorsteinn og
Gunnar Sveinssynir. Samkvæmt
þessari kenningu er öðrum hvorum
bræðranna ætlað að taka við for-
mennskunni í stjórn SÍS af Val Arn-
þórssyni, þegar hann lætur af því
starfi — væntanlega í sumar — til að
taka við bankastjórastarfi í Lands-
bankanum af Helga Bergs. Væru þá
Vestfirðingar búnir að ná öllum tök-
um á SÍS og fer þetta nokkuð fyrir
brjóstið á þeim, sem telja samvinnu-
hreyfinguna sérþingeyskt fyrirbæri,
sem ekki eigi sinn líka í heiminum.
FJÓRMENNINGAKLÍKAN
Gamla stjórnunarklíkan í kringum Erlend Einarsson
er mœtt til leiks aö nýju með Val Arnþórsson sér til
fulltingis.
VALUR ARNÞÓRSSON
Valur Arnþórsson, stjórnarfor-
maður SÍS og kaupfélagsstjóri KEA,
verður 53ja ára gamall 1. mars. Hann
fæddist á Eskifirði, sonur Guðnýjar
Pétursdóttur og kaupfélagsstjórans
Arnþórs Jensen, Wihelms kaup-
manns og útgerðarmanns Jensen.
Valurlauk Samvinnuskólaprófi 1953
og hóf þá störf hjá Samvinnutrygg-
ingum meðfram námi í London.
1965 gerðist Valur fulltrúi kaupfé-
lagsstjóra KEA, varð aðstoðarkaup-
félagsstjóri 1970 og loks kaupfélags-
stjóri 1971. Þá var hann byrjaður i
pólitíkinni, var bæjarfulltrúi Fram-
sóknarflokksins á Ákureyri 1970—
1978. 1975 settist hann í stjórn SÍS
og varð stjórnarformaður 1978.
Hann hefur og gegnt formennsku
eða stjórnarmennsku i ótal öðrum
samvinnufyrirtækjum og í opinber-
um stofnunum. Af félagsmálum að
öðru leyti má nefna að hann er stór-
meistari frímúrarastúkunnar Rúnará
Akureyri og um leið einn af gráðu-
hæstu frímúrurum landsins, eins og
Erlendur Einarsson.
Þegar Ijóst þótti að Erlendur Ein-
arsson léti af störfum 1986 mun Val
hafa þótt stóllinn freistandi, en varð
að láta í minnipokann fyrir Guðjóni
Ólafssyni. Hann hefur ítrekað verið
orðaður við framboð fy rir Framsókn-
arflokkinn, en upp á síðkastið talinn
kandídat flokksins sem eftirmaður
Helga Bergs bankastjóra Lands-
bankans.
AXEL GÍSLASON
Axel Gíslason, aðstoðarforstjóri
SÍS, verður43ja ára á þessu ári. Hann
er sonur Solveigar Axelsdóttur
kaupmanns Kristjánssonar og Gísla
Konráðssonar, forstjóra Útgerðarfé-
lags Akureyringa. Hann varð stúdent
frá MA 1964, en lauk verkfræðinámi
í Kaupmannahöfn 1971. Hann varð
aðstoðarframkvæmdastjóri iðnað-
ardeildar SÍS á Akureyri 1972—1974,
var síðan með sama titil hjá lceland
Products í Bandaríkjunum áður en
hann gerðist framkvæmdastjóri
skipulags- og fræðsludeildar SÍS
1975—1977, en þá varð hann fram-
kvæmdastjóri skipadeildarinnar.
Síðar varð Axel fulltrúi forstjóra
eða aðstoðarforstjóri Erlendar Ein-
arssonar. Sem slikur annaðist hann
og skipulagði stórfellda skipulags-
breytingu innan SÍS 1986, ásamt
„hægri hendi" sinni, Eggerti Á.
Sverrissyni, þáverandi fram-
kvæmdastjóra fjárhagsdeildar, en nú
er Eggert forstöðumaður skrifstofu
SÍS í London. Axel var í þessum
breytingum hvattur áfram af Guð-
jóni Ólafssyni, verðandi forstjóra,
sem hafði sín áhrif á útkomuna.
Meðal „fórnarlamba" breytinganna
voru Þorsteinn Ólafsson, sem verið
hafði manna handgengnastur Er-
lendi Einarssyni, og Kjartan P. Kjart-
ansson, sem nú er aftur á móti orð-
inn framkvæmdastjóri fjárhags-
deildarinnar og manna handgengn-
astur Guðjóni Ólafssyni.
ERLENDUR EINARSSON
Erlendur Einarsson, fyrrverandi
forstjóri SÍS, verður 67 ára í næsta
mánuði. Hann er fæddur í Vík í Mýr-
dal, sonur Einars Erlendssonar, bók-
ara þar, og Þorgerðar Jónsdóttur.
Erlendur lauk Samvinnuskólaprófi
1941 jafnframt þvi að vera starfs-
maður Kaupfélags Skaftfellinga en
hóf síðan störf hjá Landsbankanum.
Til SÍS kom hann 1946 eftir nám í
New York, Manchester og London
og varð forstjóri SÍS 1955. Hann hef-
ur gegnt ótal öðrum trúnaðarstörf-
um fyrir samvinnuhreyfinguna hér á
landi sem erlendis. Ekki hefur hann
gegnt stórum embættum fyrir
Framsóknarflokkinn, en verið hand-
genginn flokknum, þótt hann hafi
sjálfur eitt sinn kallað sig sósíal-
demókrata. Af öðrum félagsmálum
má nefna að hann er einn gráðu-
hæsti frímúrari landsins, meðlimur
stúkunnar Glitnis í Reykjavík.
Þegar Erlendur lét af forstjóra-
starfinu 1986 hvarf hann frá stór-
veldi sinu í skugga kaffibaunamáls-
ins og hafði Sambandið þá siglt
hraðbyri inn í alvarlega fjárhags-
stöðu og rekstrarérfiðleika — eftir
blómleg ár. Síðustu mánuðina ríkti
sannkölluð stjórnarkreppa, þar sem
ýmsir smákóngar leituðust við að
styrkja stöðu sína. Skipulagsbreyt-
ingarnar miklu hjá SÍS vorið 1986
geta vart talist hrein afurð Erlendar,
meðal annars vegna útreiðar hægri
handar hans, Þorsteins Ólafssonar.
ÞORSTEINN ÓLAFSSON
Þorsteinn Ólafsson, forstöðumað-
ur samvinnusjóðs, verður 43ja ára í
næsta mánuði. Hann er sonur Ólafs
H. Bjarnasonar deildarstjóra og
Bergljótar Guttormsdóttur, en fóst-
urafi hans var Þorsteinn Jónsson,
kaupfélagsstjóri á Reyðarfirði. Stúd-
ent frá MR 1965 og viðskiptafræð-
ingur 1970. Hann starfaði í fjármála-
ráðuneytinu 1970—1976, en gerðist
þá framkvæmdastjóri Kísiliðjunnar.
1978—1979 var hann aðstoðarmað-
ur Hjörleifs Guttormssonar iðnað-
arráðherra, en mætti síðan til starfa
hjá SÍS sem fulltrúi forstjóra í febrúar
1980.
Þorsteinn hefur átt sæti ístjórnum
ýmissa dótturfyrirtækja SÍS og í
ýmsum nefndum á vegum Fram-
sóknarflokksins, meðal annars í Nú-
tímanum hf. sáluga. 1985 var hann í
kjöri til miðstjórnar flokksins, en vék
fyrir Val Arnþórssyni. Þorsteinn var
lengi nánasti ráðgjafi Erlendar Ein-
arssonar og i innsta hring Sam-
bandsins. Hann varð framkvæmda-
stjóri þróunar- og nýsköpunardeild-
ar SÍS 1984 en í skipulagsbreyting-
unum miklu 1986 var sú deild lögð
niður og þótti það talsvert áfall fyrir
Þorstein en léttir fyrir ýmsa af gamla
skólanum, því Þorsteinn taldist
arkitekt breytinga í átt til grjótharðra
viðskipta- og rekstrarsjónarmiða
og hörku gagnvart kaupfélögunum,
ímynd frjálshyggjunnar innan SÍS.
fþg tók saman
HELGARPÓSTURINN 7